7 το βράδυ 26-Σεπ-1687: ένα μεγάλο (από τα πολλά) ανοσιούργημα κατά της ελληνικής και παγκόσμιας κληρονομιάς: Ο Παρθενώνας καταστράφηκε.

Οι Οθωμανοί τον είχαν μετατρέψει σε πυριτιδαποθήκη, γεγονός που τον καθιστούσε ευάλωτο στους ανελέητους βομβαρδισμούς των Βενετών (με επικεφαλής τον Francesco Morosini _βλ αναλυτικά στο τέλος της ανάρτησης) …μια βολή τρύπησε τη στέγη και χτύπησε τα βαρέλια με την πυρίτιδα που βρίσκονταν στο εσωτερικό του Παρθενώνα, προκαλώντας μεγάλη έκρηξη

(…)
Η αποτυχία της δεύτερης πολιορκίας της Βιέννης, το 1683, κινητοποίησε ορισμένες ευρωπαϊκές δυνάμεις να πραγματοποιήσουν τον επόμενο χρόνο, μεγάλη αντεπίθεση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Αυτοκρατορία των Αψβούργων, η Πολωνία, η Βενετία και η Ρωσία συγκρότησαν την Ιερά Συμμαχία του Λιντς. Παρότι η συμμαχία είχε επιθετικό χαρακτήρα, τα μέλη της δεν συνέθεσαν κάποιο κοινό επιτελικό σχέδιο, με αποτέλεσμα κάθε χώρα να δρα στις ζώνες των δικών της ενδιαφερόντων. Η Βενετία δραστηριοποιήθηκε στη νότια Βαλκανική, η Ρωσία στην περιοχή του κάτω Δνείπερου, η Πολωνία στα εδάφη της σημερινής ανατολικής Ουκρανίας και η Αυστρία στα εδάφη της σημερινής Ουγγαρίας και της Κροατίας.

Η νέα βενετο-οθωμανική σύγκρουση υπήρξε η μοναδική μεταξύ τους αντιπαράθεση την οποία επιδίωξε και κέρδισε, με τη συνδρομή και άλλων δυνάμεων φυσικά, η Βενετία. Τον πρώτο χρόνο του πολέμου, ο αρχιστράτηγος των Βενετών, Φραντσέσκο Μοροζίνι, περιορίστηκε σε ελάσσονες επιχειρήσεις, από τις οποίες ξεχωρίζουν η κατάληψη της Λευκάδας και της Πρέβεζας τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1684 αντίστοιχα, καθώς και ορισμένες επιδρομές στην περιοχή της Καβάλας και της Κασσάνδρας στη Χαλκιδική. Το 1685, ο Μοροζίνι έθεσε σε εφαρμογή το καλά μελετημένο σχέδιο κατάληψης της Πελοποννήσου, το οποίο ολοκληρώθηκε μέσα σε τρία χρόνια.

Απόψεις

Ένα διαρκές έγκλημα στο όνομα της κλιματικής αλλαγής…

Γράφει ο Φανούριος Πέρρος // Φυσικός, Περιβαλλοντολόγος Msc Ιστορία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας Την 1η Ιουλίου, με πανηγυρικό ύφος η κυβέρνηση μας παρουσίασε μια…

Οι νικηφόρες επιχειρήσεις των Βενετών στη νότια Βαλκανική γιορτάστηκαν με μεγαλοπρέπεια στη Βενετία. Είχαν περάσει πολλά χρόνια από τότε που η Βενετία κυριαρχούσε στις θάλασσες της Ανατολικής Μεσογείου, δικαιώνοντας τον χαρακτηρισμό της ως Θαλασσοκράτειρας. Επιπλέον, δεν είχε περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα από την απώλεια της Κρήτης το 1669, νησιού με μεγάλη σημασία για τη διεξαγωγή του εμπορίου των Βενετών.

Οι νίκες των Βενετών σκόρπισαν χαρά στους χριστιανούς της Πελοποννήσου, οι οποίοι έβλεπαν αρχικά με θετικό τρόπο την έλευση μιας χριστιανικής δύναμης στη χερσόνησο. Από την άλλη, προκάλεσε τον φόβο των μουσουλμάνων, οι οποίοι άρχισαν να εγκαταλείπουν την περιοχή. Οι Βενετοί επέκτειναν τις επιχειρήσεις τους και στη δυτική Στερεά, συνεργαζόμενοι πολλές φορές με ενόπλους της περιοχής, αρματολούς ή κλέφτες.

Μέσα στο 1687, ο Μοροζίνι έκρινε αναγκαία την επέκταση της βενετικής κατοχής στην Αττική, η οποία θα λειτουργούσε ως ανάχωμα σε ενδεχόμενη αντεπίθεση των Οθωμανών για την ανακατάληψη της Πελοποννήσου. Τον Σεπτέμβριο ο βενετικός στρατός διαπεραιώθηκε στον Πειραιά και στη συνέχεια πολιόρκησε την Ακρόπολη των Αθηνών, στην οποία είχε βρει καταφύγιο η οθωμανική φρουρά της πόλης. Αδυνατώντας να καταλάβουν με έφοδο την Ακρόπολη, οι Βενετοί επέλεξαν να βομβαρδίσουν τον ιερό βράχο. Η οθωμανική φρουρά παραδόθηκε λίγες ημέρες μετά την καταστροφή του Παρθενώνα. Οι Βενετοί, όμως, δεν κατάφεραν να οργανώσουν την Αθήνα ως κτήση τους, αδυνατώντας να υποστηρίξουν στρατιωτικά την άμυνά της. Προχωρώντας βόρεια, οι Βενετοί επιχείρησαν να καταλάβουν τη Χαλκίδα. Ηττήθηκαν κάτω από τα τείχη της άλλοτε κτήσης τους, τον Οκτώβριο του 1688.

26 Σεπτέμβρη 1687 (16 με το παλιό ημερολόγιο), Παρασκευή, κατά τις 7 το βράδυ, έγινε το μεγάλο κατά της ελληνικής και  της παγκόσμιας κληρονομιάς ανοσιούργημα. Μετά από τέσσερις μέρες συνεχών βομβαρδισμών, τα κανόνια του Βενετού δόγη Φραγκίσκου Μοροζίνι, κάτω από το φως της πανσέληνου, καταφέρνουν να ανατινάξουν τον Παρθενώνα στον ιερό βράχο της Ακρόπολης προκαλώντας απερίγραπτο πανικό. Τριακόσιοι Τούρκοι φονεύθηκαν από τα μάρμαρα που εκτοξεύονταν προς όλες τις κατευθύνσεις. Η πυρκαγιά μεταδόθηκε στα γύρω σπίτια, καθώς μάλιστα δεν υπήρχε αρκετό νερό η φωτιά απλωνόταν όλο και περισσότερο. Όλη τη νύχτα της 26ης προς 27η Σεπτέμβρη και όλη την επόμενη ημέρα η Ακρόπολη καιγόταν. Ο ναός του Παρθενώνα όπως αναφέραμε χρησιμοποιούνταν ως μπαρουταποθήκη από τους Οθωμανούς και κάποιος έδωσε αυτή την πληροφορία στο Μοροζίνι. Οι Τούρκοι ήλπιζαν ότι θα σεβαστεί το μνημείο και δε θα ρίξει βολές εναντίον του, αλλά αυτός _της γαληνοτάτης, δε δίστασε. Βομβάρδιζε επί τέσσερις ημέρες τον ιερό βράχο. Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου 1687, επτά η ώρα το βράδυ. Ήταν η τέταρτη μέρα όταν, μια “τυχαία βολή”, όπως τη χαρακτήρισε αργότερα στην κυβέρνηση της Βενετίας, ανατίναξε τον ιερό βράχο και μια οβίδα τρύπησε τη στέγη του Παρθενώνα και χτύπησε πεντακόσια βαρέλια πυρίτιδας…
Νωρίτερα το βράδυ 21^ης προς 22^η Σεπτεμβρίου ο Καίνιξμαρκ, σύμφωνα με περιγραφές, τοποθετεί τα πυροβόλα του· στον λόφο των Μουσών κανονιοστοιχία από δεκαπέντε τηλεβόλα, στην Πνύκα εννέα και στον λόφο του Αρείου Πάγου πέντε τεράστιους όλμους. Οι Τούρκοι πυροβολούν ασταμάτητα κατά των Βενετών προσπαθώντας να τους εμποδίσουν να στήσουν τα πυροβόλα τους. Το πρωί της 23^ης Σεπτεμβρίου τα πυροβολεία των Βενετών βρίσκονται στην οριστική τους θέση και αρχίζουν να βάλλουν συστηματικά εναντίον της Ακρόπολης.

Επικεφαλής του πυροβολικού βρίσκεται ο Αντόνιο Μουτόνι, Κόμης Σαν Φελίτσε, τον οποίο οι περισσότερες μαρτυρίες κατηγορούν ως εντελώς ανίκανο. Αρκετά ειρωνικές περιγραφές συνεργατών του μας λένε ότι “συχνά τα βλήματα περνούσανε πάνω από το Φρούριο και πέφτανε από την άλλη μεριά με αποτέλεσμα να φονεύσουν τους πολιορκούντες και όχι τους πολιορκημένους”. Μην βλέποντας αποτελέσματα, οι Βενετοί στήνουν νέο πυροβολείο στην ανατολική πλευρά του Φρουρίου, επιστατεί δε προσωπικά ο Καίνιξμαρκ. Στις 25 Σεπτέμβρη, σύμφωνα με τον κόμη Λεόν ντε Λαμπόρντ, μια βόμβα πέφτει σε μια μικρή αποθήκη πυρίτιδας στα Προπύλαια, η πυρίτιδα αναφλέγεται και ένα τμήμα τους καταρρέει. Οι Βενετοί συνεχίζουν να πυροβολούν το Κάστρο με αμείωτη ένταση.
Οι πληροφορίες της εποχής σχετικά με το “τυχαίο” της ανατίναξης του Παρθενώνα συγκρούονται. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι η βολή ήταν τυχαία, άλλες ότι ήταν κατευθυνόμενη. Σύμφωνα με μαρτυρία Γερμανού αξιωματικού, στις 22 Σεπτέμβρη, κάποιος που είχε διαφύγει από το Κάστρο πληροφόρησε τους Βενετούς ότι όλα τα πυρομαχικά είχαν μεταφερθεί μέσα στον ονομαζόμενο “Ναό της Αθηνάς” και ότι εκεί είχαν εγκατασταθεί όλοι οι ανώτεροι Τούρκοι πιστεύοντας ότι οι Χριστιανοί ποτέ δεν θα έβλαπταν τον ναό. Μετά την πληροφορία αυτή, οι περισσότεροι όλμοι κατευθύνουν τα πυρά τους προς τον ναό, χωρίς όμως επιτυχία καθώς ο ναός ήταν από μάρμαρο -δηλαδή το κτήριο ήταν καλά προστατευμένο.
Τη νύχτα της 26^ης προς 27^η Σεπτέμβρη που ήταν πανσέληνος, μια βόμβα κατάφερε να διαπεράσει από κάποιο άνοιγμα τη στέγη και να αναφλέξει τη μεγάλη ποσότητα πυρίτιδας που ήταν αποθηκευμένη στο εσωτερικό του ναού. Η έκρηξη που ακολούθησε άνοιξε τον ναό στα δύο, καταστρέφοντας το τελειότερο κτίσμα της κλασικής τέχνης. Ανατράπηκαν σχεδόν στο σύνολό τους οι τρεις από τους τέσσερις τοίχους του σηκού και κατέπεσαν τα τρία πέμπτα από τα ανάγλυφα της ζωφόρου. Από τη στέγη φαίνεται ότι δεν έμεινε απολύτως τίποτε στη θέση του. Κατέπεσαν έξι κίονες της νότιας πλευράς, οκτώ της βόρειας και ό,τι απέμεινε από την ανατολική πρόσταση εκτός από ένα κίονα. Οι κίονες συμπαρέσυραν στην πτώση τους τα τεράστια μάρμαρα των επιστυλίων, τα τρίγλυφα και τις μετόπες. Ολόκληρο το κτίσμα υπέστη φοβερό κλονισμό. Οι Βενετοί, σύμφωνα με τις πηγές, ξέσπασαν σε ζητωκραυγές. Άλλοι φώναζαν “ζήτω η Δημοκρατία», άλλοι «ζήτω ο Καίνιξμαρκ”.

Ο Τουρκοβενετικός πόλεμος 1684-1689 –
Ο Μοροζίνι στην Αθήνα

Το 1684 η Βενετία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Εκείνα τα χρόνια οι Τούρκοι ήσαν απασχολημένοι με τους πολέμους στο βορρά _αφού κατέλαβαν πολλές πόλεις της Πολωνίας και της Ρωσίας, το 1683 πολιορκούν τη Βιέννη. Όμως ο στρατός τους υπό τον Μεγάλο Βεζίρη Καρά Μουσταφά ηττάται στις 12 Σεπτέμβρη από τον πολωνικό στρατό υπό την αρχηγία του βασιλιά της Πολωνίας Ιωάννου Σομπιέσκυ και του δούκα Καρόλου της Λωρραίνης. Η Βενετία θεωρεί ότι είναι η εποχή είναι κατάλληλη και θέλησε να επωφεληθεί. Καταρτίζεται μισθοφορικό σώμα από πολεμιστές πολλών εθνικοτήτων κύριας Γερμανών, με αρχηγό τον Φραγκίσκο Μοροζίνι (εξελληνισμένα Φραγκίσκος Μαυροκηνός ή Μαυρογένης).
Το 1654, σε ηλικία μόνον τριάντα έξι ετών, ορίζεται αρχιστράτηγος και αρχιναύαρχος της Βενετίας, υπερασπιστής της Κρήτης, αρχηγός του πολέμου κατά των Τούρκων. Ο πρώτος Τουρκοβενετικός πόλεμος κράτησε μέχρι το 1669. Στις 27 Σεπτέμβρη 1969, ο Μοροζίνι, μετά από σκληρότατους αγώνες, υπογράφει τη συνθήκη παράδοσης του Χάνδακα και επιστρέφει στη Βενετία ηττημένος αλλά ήρωας. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 1684, με απόφαση της Γερουσίας και του Συμβουλίου των Έξι, ο Φραγκίσκος Μοροζίνι, ηλικίας εξήντα έξι ετών, διορίζεται γενικός αρχηγός όλων των κατά ξηρά και θάλασσα δυνάμεων της Δημοκρατίας, αρχιστράτηγος όλων των πολεμικών επιχειρήσεων κατά της Τουρκίας.
(…)

Δωροδοκίες Αθηναίων στον Μοροζίνι

Μετά την κατάληψη του Ναυπλίου διάφορες πόλεις, φοβούμενες τις καταστροφές από τον πόλεμο και τις λεηλασίες των Τούρκων που θα ακολουθούσαν, στέλνουν αντιπροσώπους στον Μοροζίνι με σκοπό να του προσφέρουν χρήματα με αντάλλαγμα να μη χτυπήσει τις πόλεις τους. Ο Μοροζίνι κανόνιζε τότε το ποσό που αναλογούσε σε κάθε πόλη. Τέλη Αυγούστου 1686 ένας αντιπρόσωπος των Αθηνών, ο Καπουτσίνος Μιχαήλ Αγγελος Νταμπίρα, επισκέπτεται τον Μοροζίνι και δηλώνει πρόθυμος να καταβάλει ποσό ώστε να μην επιτεθούν ο Βενετοί στην Αθήνα. Οι Βενετοί ζήτησαν, εάν οι Αθηναίοι ήθελαν ειρήνη, για όσο διαρκεί ο πόλεμος, 40.000 ρεάλια το χρόνο. Ο καπουτσίνος Αγγελος Νταμπίρα επέστρεψε άπρακτος.
Αρχές Σεπτέμβρη νέα αντιπροσωπεία των Αθηναίων με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Ιάκωβο και τους πρόκριτους Σταμάτιο Γάσπαρη, Μιχαήλ Δημάκη, Γεώργιο Δούσμανη και του Ξένου Ιάκωβου Damestre, έρχεται να διαπραγματευθεί το ποσό. Μετά από πολλές διαπραγματεύσεις συμφωνούν να καταβληθούν 9.000 ρεάλια και ο Μοροζίνι τους υπόσχεται ότι δεν θα ενοχληθούν.
Την επόμενη χρονιά, αρχές Σεπτέμβρη 1867, μετά την κατάληψη της Κορίνθου και κύρια της Πάτρας από τους Βενετούς, μια τρίτη αντιπροσωπεία προκρίτων Αθηναίων, καταφθάνει στον Μοροζίνι, η οποία ζητά πλέον από τον Μοροζίνι να κυριεύσει την Αθήνα και το Κάστρο (την Ακρόπολη), φοβούμενοι το μένος των Τούρκων και τις αναμενόμενες λαφυραγωγίες. Διαβεβαιώνουν τους Βενετούς ότι οι Τούρκοι έχουν τρομοκρατηθεί, ότι το φρούριο της Ακροπόλεως βρίσκεται σε κακή κατάσταση και ότι η άλωση είναι ζήτημα ημερών. Ο Μοροζίνι, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις του για τον χρόνο της εκστρατείας, αποφάσισε να συμφωνήσει με τον Πολεμικό Συμβούλιο που συνεδρίασε στην Κόρινθο και διέταξε την εκστρατεία των Αθηνών.
(…)

Κατάπλους στον Πειραιά,
άνοδος και πολιορκία της Ακρόπολης

Ο Μοροζίνι, για να εξαπατήσει τους Τούρκους και να τους καταλάβει απροετοίμαστους, στις 9 Σεπτέμβρη στέλνει τμήμα του βενετικού στόλου υπό τον ναύαρχο Βενιέρ προς την Εύβοια. Οι Τούρκοι πράγματι καθησυχάζουν ότι προς το παρόν ο κίνδυνος αποσοβήθηκε. Την επομένη όμως μέρα η αρμάδα βρέθηκε στον Πειραιά μεταφέροντας ολόκληρο τον βενετικό στρατό – 9.880 άνδρες και 871 άλογα, πυροβόλα, βόμβες, πολεμοφόδια και άφθονο υλικό πολιορκίας. Στις 21 Σεπτέμβρη, μέρα Κυριακή, η γαλέρα του Μοροζίνι και του Καίνιξμαρκ μαζί με τις άλλες γαλέρες αγκυροβόλησε στον Πειραιά, αποβιβάσθηκε ολόκληρος ο στρατός  και αμέσως κατευθύνθηκε προς την Αθήνα και στρατοπέδευσε στον Ελαιώνα. Εκείνο το πρωί οι Τούρκοι βλέποντας αγκυροβολημένο στον Πειραιά ολόκληρο τον βενετικό στόλο, τρομοκρατήθηκαν. Με μεγάλη βιασύνη να μάζεψαν ό,τι πολύτιμο είχαν και να ανέβηκαν στην Ακρόπολη. Μέχρι το μεσημέρι είχαν κλεισθεί όλοι οι Τούρκοι μέσα στο Κάστρο.

Στο μεταξύ η ίδια επιτροπή από προκρίτους που είχε προσκαλέσει τον Μοροζίνι, τον επισκέπτεται και του δίνει υπόσχεση υποταγής, βοήθειας, τοπογραφικές και στρατηγικές πληροφορίες. Οι Αθηναίοι συντάσσονται με τους Βενετούς γιατί, αν έμεναν ουδέτεροι, όποιος και να κέρδιζε αυτοί θα υφίσταντο τις συνέπειες και οι βόμβες του Μοροζίνι θα κατέστρεφαν την πόλη. Αποφασίζουν λοιπόν να ταχθούν υπέρ των Βενετών ανοιχτά και να μείνουν στην πόλη, φροντίζουν πάντως παράλληλα να κρύψουν ό,τι πολύτιμο έχουν από φόβο και προς τους Τούρκους και προς τους Βενετούς.  Οι Βενετοί ξεκινούν με σώμα 150 ανδρών υπό τον συνταγματάρχη Ραουγκράφ φον ντερ Πφαλτς και καταλαμβάνουν την Αθήνα. Στέλνουν μήνυμα στους Τούρκους ζητώντας την παράδοση του Φρουρίου με αντάλλαγμα την ανενόχλητη αναχώρηση των Τούρκων μαζί με όλα τους τα κινητά αγαθά. Ο Αγάς του Κάστρου Αλής αρνείται. Έχει πυρομαχικά και περιμένει τον Σερασκέρη με ενισχύσεις. Η κύρια δύναμη των στρατευμάτων υπό τον Καίνιξμαρκ –με οδηγούς Αθηναίους– βαδίζει μέσα από τον ελαιώνα της Αττικής και, χωρίς να μπει στην Αθήνα, καταλαμβάνει τα κυριότερα στρατηγικά σημεία από τα οποία θα μπορούσε να προσβληθεί η Ακρόπολη, κυρίως τους λόφους και τα υψώματα δυτικά του Κάστρου.

Ταυτόχρονα, μηχανικοί της στρατιάς από βόρεια προσπαθούν να ανοίξουν υπόγειες στοές ώστε με εκρηκτικές ύλες να προκαλέσουν την ανατίναξη του Φρουρίου. Οι Τούρκοι τους πυροβολούν συνεχώς και τους αποδεκατίζουν. Οι Βενετοί καταφέρνουν να φτάσουν μέχρι το σπήλαιο της Αγραύλου, όπου η σκληρότητα της πέτρας του βράχου τους αναγκάζει να σταματήσουν.

26 Σεπτέμβρη 1687 _ανατίναξαν τον Παρθενώνα στον ιερό βράχο της Ακρόπολης.
Παρ’ όλα αυτά, οι Τούρκοι δεν αποφάσιζαν να παραδοθούν ενώ κινδύνευαν να καούν όλοι, επειδή είχαν λάβει την είδηση ότι πλησιάζει ο Σερασκέρης με ισχυρές τουρκικές δυνάμεις. Πράγματι, νωρίς το πρωί της 28^ης Σεπτέμβρη φάνηκαν τα στρατεύματα του, ο Καίνιξμαρκ όμως τους περίμενε και εστράφη αμέσως εναντίον τους με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού και του ιππικού του. Ο Σερασκέρης τρομοκρατήθηκε, υποχώρησε χωρίς να ρίξει ούτε μια βολή και οι πολιορκούμενοι Τούρκοι είδαν να σβήνει και η τελευταία τους ελπίδα.Αποφάσισαν να παραδοθούν και υψώνουν λευκή σημαία στον πύργο των Προπυλαίων στις 28 Σεπτέμβρη. Στις 29 Σεπτεμβρίου συντάσσεται συνθήκη που αρχίζει με τα λόγια «εξ ευσπλαχνίας». Οι Τούρκοι λαμβάνουν εγγύηση ζωής και ελεύθερης αναχώρησης με δικαίωμα μεταφοράς όσων αποσκευών θα μπορούσαν να μεταφέρουν στους ώμους τους, εξαιρουμένων φυσικά των όπλων και των πυρομαχικών. Οι Τούρκοι παραδίδονται το μεσημέρι της 29^ης Σεπτέμβρη και η βενετική σημαία υψώνεται στην Ακρόπολη μπροστά από τα Προπύλαια.

Η εγκατάλειψη της Αθήνας από τους Βενετούς –
Ο ξεριζωμός των κατοίκων

Σε τρεις μήνες οι αλλεπάλληλες παρενοχλήσεις του Σερασκέρη των Θηβών επιβάλλουν στους Βενετούς να πάρουν σοβαρά μέτρα για την ασφάλειά τους. Στην Αθήνα πάλι, λόγω συγκέντρωσης του πληθυσμού της Αττικής και του στρατού, τα τρόφιμα άρχισαν να σπανίζουν, οι μισθοφόροι άρχισαν διαρπαγές και λεηλασίες, επιπλέον εξαπλώθηκε λοιμός. Στο μεταξύ, οι Τούρκοι συγκεντρώνουν δυνάμεις στη Θήβα. Στις 31 Δεκέμβρη 1687 (21 Δεκέμβρη με το παλιό) ο Μοροζίνι συγκαλεί στον Πειραιά πολεμικό συμβούλιο όπου εκθέτει την κρισιμότητα της κατάστασης. Αποδεικνύει ότι για να οχυρωθεί σωστά η Αθήνα απαιτούνται πολλά έτη εργασίας και περίπου 3.000 εργάτες και αποκλειομένου αυτού προτείνει την εγκατάλειψη της Αθήνας και της επανόδου σ’ αυτήν μετά την άλωση της Χαλκίδας, τον εκπατρισμό των Αθηναίων για να αποφευχθεί η σφαγή τους από τους Τούρκους και τέλος την καταστροφή εκ θεμελίων με εκρηκτικές ύλες της πόλης και της Ακρόπολης ώστε να μην μπορούν να οχυρωθούν ξανά οι Τούρκοι. Τρεις ημέρες αργότερα συνέρχεται ξανά το πολεμικό συμβούλιο, καθώς νεώτερες εκθέσεις παρουσιάζουν την κατάσταση εξαιρετικά κρίσιμη. Αποφασίζεται οριστικά η μετανάστευση των Αθηναίων, σε άλλες υπό τους Βενετούς περιφέρειες. Ο Μοροζίνι καλεί τους προκρίτους και τους ανακοινώνει τις αποφάσεις του συμβουλίου. Οι Αθηναίοι προσφέρουν χρήματα, προτείνουν να σχηματίσουν στρατιωτικά σώματα τα οποία να αναλάβουν την άμυνα εναντίον των Τούρκων και την οικονομική συντήρηση των σωμάτων για έναν χρόνο, αλλά ο Μοροζίνι αρνείται.

Στις 12 Φλεβάρη, το πολεμικό συμβούλιο παίρνει ομόφωνα την οριστική απόφαση άμεσης εγκατάλειψης των Αθηνών. Εξετάζεται η πρόταση καταστροφής της πόλης. Ευτυχώς ούτε μέσα υπήρχαν ούτε χρόνος. Για να καταστραφούν εκ θεμελίων τα τείχη της Ακροπόλεως και τα μνημεία χρειάζονταν χιλιάδες εργατών και εργασία μεγάλης διάρκειας. Κανείς από τους παρόντες δεν σκέφθηκε άλλο λόγο για την αποφυγή της καταστροφής των μνημείων εκτός από την έλλειψη εργατών, εργαλείων και χρόνου.
Στις 4 Απρίλη 1688 μέχρι τις 9 Απρίλη οι Βενετοί και οι μισθοφόροι τους αδειάζουν την Αθήνα. Από τις 14/24 Μάρτη εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και οι περισσότεροι Αθηναίοι, που φεύγουν στην αρχή για την Αίγινα, τη Σαλαμίνα και τα νησιά του Αιγαίου και έφτασαν, πρόσφυγες, να κατοικήσουν στις κτήσεις των Βενετών, στο Ναύπλιο, τη Δημητσάνα. Στη Γαστούνη, στη Κορώνη ως την Κέρκυρα, την Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθο κλπ. Οι πτωχότεροι μετέβησαν πεζοί στη Κόρινθο. Στις 9 Απρίλη 1688 οι Τούρκοι εισβάλουν και λεηλατούν ότι απόμεινε από την πόλη. Η Αθήνα έμεινε παντέρημος τρεις ολόκληρους χρόνους. Όσοι από τους Αθηναίους περισώθηκαν και θέλησαν, μετά από συμφωνία με τους Οθωμανούς, επανήλθαν σταδιακά στην Αθήνα. Η κυρίως επάνοδος φαίνεται ότι έγινε στις αρχές του 1690. Τίποτα όμως δεν ήταν το ίδιο. Η δεύτερη περίοδος κάτω από τους Οθωμανούς ήταν κατά πολύ χειρότερη από την πρώτη  και  κράτησε μέχρι το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821. Μετά την ανατίναξη του Παρθενώνα από τα πυρά των Βενετών, ένα νέο τζαμί οικοδομήθηκε στο εσωτερικό του ερειπίου τον 18^ο αιώνα, το οποίο απεικονίζεται σε πίνακα του J. Skene (1838).

Οι Βενετοί δεν φύγανε με άδεια χέρια

Στις 4 Δεκέμβρη 1687, η Γερουσία της Βενετίας είχε στείλει το εξής ψήφισμα στον Μοροζίνι: “Ελάβαμε το σχεδιάγραμμα της πόλης των Αθηνών και του φρουρίου αυτής το οποίο εξεπόνησε ο Κόμης ντε Σαν Φελίτσε και μετ’ ευχαριστήσεως παρατηρήσαμε τα υπάρχοντα εκεί αρχαία περίφημα μνημεία. Εξουσιοδοτούμεν την Υμετέραν Σύνεσιν να αφαιρέσει και να αποστείλει εις ημάς ενταύθα εκείνο που θα έκρινε πιο σπουδαίο και πιο καλλιτεχνικό δυνάμενο να επαυξήσει την αίγλην της Κυριάρχου, το οποίο θα χρησιμεύσει επίσης ως νέο αιώνιο μνημείο της Ημετέρας Διακεκριμένης Αρετής”. Ο Μοροζίνι επιλέγει τα καλύτερα διατηρημένα αγάλματα του δυτικού αετώματος και προσπαθεί να τα αποσπάσει. Γράφει στην αναφορά του στις 19 Μαρτίου: “Κατεβλήθη προσπάθεια να αφαιρεθεί το μέγα αέτωμα αλλά κατέπεσεν από το πελώριο εκείνο ύψος και είναι θαύμα πως δεν έπαθε κάτι κάποιος εργάτης. Η αιτία είναι ότι το οικοδόμημα είναι καμωμένο χωρίς κονίαμα και οι διάφοροι λίθοι είναι συνηρμοσμένοι ο ένας με τον άλλο με αξιοθαύμαστη τέχνη. Άλλωστε από την έκρηξη της εν αυτώ πυριτιδαποθήκης το οικοδόμημα υπέστη σοβαρότατον κλονισμόν. Η αδυναμία, του να εγκαταστήσουμε ικριώματα, μεταφέροντας από τις γαλέρες τα ψηλά κατάρτια και άλλα αναγκαία μηχανήματα μας αναγκάζει να εγκαταλείψωμεν κάθε περαιτέρω απόπειραν. Διακόπτεται συνεπώς κάθε προσπάθεια περί αφαιρέσεως άλλων ανάγλυφων κοσμημάτων. Άλλωστε ελλείπουν από τα οικοδομήματα τα πλέον αξιοθαύμαστα κομμάτια και όλα τα υπολειφθέντα είναι κατώτερα και παρουσιάζουν ελλείψεις οφειλομένας εις την πολυκαιρίαν”. Οπωσδήποτε, συνεχίζει, “αποφάσισα να παραλάβω μία λέαινα ωραιοτάτης τέχνης, αν και της λείπει το κεφάλι, το οποίο όμως μπορεί κάλλιστα να αντικατασταθεί με το μάρμαρο που θα σας στείλω μαζί με τη λέαινα και που είναι καθ’ όλα όμοιο”.
Συνολικά πήρε όσα λιοντάρια βρήκε: ένα από την Ακρόπολη, ένα από την περιοχή του Θησείου και βέβαια τον γνωστό Λέοντα του Πειραιά εξαιτίας του οποίου το λιμάνι του Πειραιά είχε ονομασθεί Πόρτο Λεόνε. Οι λέοντες αυτοί μεταφέρθηκαν στη Βενετία και από τότε κοσμούν ως τρόπαια των νικητών τον ναύσταθμο της Δημοκρατίας.

Οι αξιωματικοί του Μοροζίνι, Βενετοί και ξένοι, πήραν μαζί τους όσα κομμάτια μεταφέρονταν εύκολα. Τεμάχια από τον Παρθενώνα ή άλλα μνημεία των Αθηνών που βρίσκονται σήμερα σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία της Ευρώπης, χωρίς να ξέρει κανείς πώς, είναι πιθανόν να μεταφέρθηκαν την εποχή αυτή από στρατιώτες της στρατιάς του.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι του γραμματέως του Μοροζίνι Σαν Γκάλλο, ο οποίος πήρε μαζί του το κεφάλι του γυναικείου αγάλματος που έπεσε από το δυτικό αέτωμα κατά την αποτυχημένη απόπειρα των Βενετών και κατατεμαχίστηκε. Μετά πολλές περιπέτειες, ο Γερμανός αρχαιολόγος Βέμπερ που είχε μελετήσει τα παρθενώνια γλυπτά από τα εκμαγεία του Έλγιν, το αγόρασε από έναν Βενετό μαρμαρά τη στιγμή που αυτός ετοιμαζότανε να το σπάσει, όπως μας περιγράφει ο Λαμπόρντ, ο οποίος αργότερα το αγόρασε από τον Βέμπερ και το έβγαλε κρυφά από την Ιταλία. Σήμερα η «κεφαλή Λαμπόρντ» βρίσκεται στο Λούβρο. Ένας άλλος Βενετός αξιωματικός πήρε τμήμα της ζωφόρου όπου διακρίνονται δύο ιππείς της πομπής και το κεφάλι ενός αλόγου. Σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο της Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη.

Ένας Δανός αξιωματικός πήρε δύο κεφαλές από μία από τις νότιες μετόπες. Σήμερα βρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο της Κοπεγχάγης. Πάντως η εσπευσμένη αφενός αναχώρηση, οι αρρώστιες και η αδυναμία μεταφοράς πολλών πραγμάτων καθώς και το απροσδιόριστο μέλλον της εκστρατείας ήταν οι λόγοι που δεν έγινε συστηματική λεηλασία. Αλλά ο δρόμος της διαρπαγής είχε ήδη ανοίξει.

Βασικές πηγές: –Ιστορία των Αθηνών, Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου, τόμος Τρίτος + Ο Μοροζίνι, οι Βενετοί και η Ακρόπολη, Κορνηλίας Χατζηασλάνη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος  Βιβλιοθήκη

Δείτε και το 30λεπτο ντοκιμαντέρ (του 2000) από το αρχείο της ΕΡΤ
🎥 Η καταστροφή του Παρθενώνα από τον Μοροζίνι
Η αρχαιολόγος Κορνηλία Χατζηασλάνη παρουσιάζει τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή του Παρθενώνα, πριν από τριακόσια χρόνια από τα στρατεύματα του Μοροζίνι, που είχε εκστρατεύσει στην Αθήνα πολεμώντας του Τούρκους. Επίσης, ο αρχιτέκτων Μανώλης Κορρές μιλάει για το αναστηλωτικό έργο που επιτελείτο στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, καθώς και για τα τεχνικά και αισθητικά προβλήματα που υπάρχουν γύρω από το μνημείο. Την αφήγηση στο ντοκιμαντέρ κάνουν οι Μάκης Ρευματάς και Εύα Κοταμανίδου.

Francesco Morosini

(1619 –  1694) Δόγης της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Μοριά. Είχε προηγηθεί ο Μεγάλος Κρητικός Πόλεμος και η Πολιορκία του Χάνδακα που ολοκληρώθηκε με την άλωση της Κρήτης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία (1669). Γόνος της περίφημης Ενετικής μεσαιωνικής οικογένειας ευγενών από την οποία και προήλθαν πολλοί δόγηδες, λόγιοι, στρατηγοί και ναυμάχοι. Ξεκίνησε τις λεηλασίες των τουρκικών παραλίων και πυρπολήσεις εχθρικών αποθηκών αναμένοντας τον νέο ναύαρχο και μετά τον θάνατο και του νέου ναυάρχου ανέλαβε οριστικά την αρχηγία του ενετικού στόλου. Από τη θέση αυτή άρχισε να καταστρώνει το σχέδιό του, το οποίο ήταν η εκτόπιση των Τούρκων από το Αιγαίο προσβάλλοντας διαδοχικά την Μονεμβασιά, την Χαλκίδα, πολλούς λιμένες στην Εύβοια και τέλος τα Χανιά (1660). Όμως απέτυχε σ’ όλες αυτές τις επιχειρήσεις του, ενώ εξακολουθούσε ο πόλεμος στη Κρήτη που εντάθηκε με την πολιορκία του Χάνδακα (ή την πολιορκία της Κάντιας, όπως ονομαζόταν τότε το σημερινό Ηράκλειο). Την πολιορκία διεύθυνε ο Μέγας Βεζίρης Φαζίλ Αχμέτ Κιουπρουλού και για την αντιμετώπιση του πολυμήχανου εκείνου Βεζίρη η Ενετική κυβέρνηση έκρινε επιβεβλημένο να αποστείλει τον δραστήριο Μοροζίνι, γι’ αυτό τον διόρισε (1666) αρχιστράτηγο των Ενετικών δυνάμενων της Κρήτης. Από την θέση αυτή ο Μοροζίνι (μη δυνάμενος να αποκόψει τις θαλάσσιες συγκοινωνίες των Τούρκων) περιορίστηκε στην άμυνα του Χάνδακα. Μετά από αιματηρούς αγώνες και αφού αντιστάθηκε σκληρά στις οθωμανικές πιέσεις δύο ακόμη ετών και 9 μηνών, αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει (κατά άλλους για να προλάβει νέα έφοδο με πιθανή άλωση και σφαγή της φρουράς και των κατοίκων, κατά άλλους προκειμένου να ματαιώσει γαλλικές μηχανορραφίες). Με την ομώνυμη “Συνθήκη της Κανδίας” (27_Σεπ_1669) παρέδωσε την πρωτεύουσα και μαζί με τον Χάνδακα ολόκληρη την Κρήτη στις δυνάμεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά την σύναψη της Συνθήκης η φρουρά και οι κάτοικοι της (ερειπωμένης πλέον από τους συνεχείς βομβαρδισμούς) πόλης εξήλθαν ελεύθερα. Για την πράξη του αυτή μετά την επιστροφή του στην συνέχεια στη Βενετία κατηγορήθηκε για δειλία και προδοσία. Ωστόσο αθωώθηκε πανηγυρικά μετά από μια σύντομη δίκη, παραμένοντας σε αφάνεια μέχρι την κήρυξη του 6^ου βενετοτουρκικού Πολέμου ή Πολέμου του Μωριά (1684), όπου όλες οι ένοπλες δυνάμεις της Ενετίας καθώς και πολλοί Έλληνες τάχθηκαν μαζί τους και συγκεντρώθηκαν υπό την αρχηγία του.

Διορίστηκε διοικητής του Ενετικού στόλου (1685) και προσέγγισε αρχικά την Κέρκυρα, από όπου ενισχύθηκε με 2.000 Έλληνες εθελοντές. Τον ίδιο χρόνο κυρίευσε τη Λευκάδα. Στην συνέχεια (αφού ενισχύθηκε και με νέες επικουρίες από τον Σουηδό στρατηγό Όθωνα Καίνιξμαρκ) στράφηκε προς τα Κάστρα της Μεσσηνίας, τα οποία κατέλαβε το ένα μετά το άλλο. Έκανε στάση στην Μεθώνη Μεσσηνίας για πολεμικό συμβούλιο, αφού προηγουμένως λεηλάτησε το τουρκοκρατούμενο κάστρο της Κορώνης.
Στο συμβούλιο εκείνο λήφθηκε η απόφαση της άμεσης επίθεσης στον Μυστρά και στη συνέχεια στο Ναύπλιο, του οποίου οι Τούρκοι εν τω μεταξύ είχαν ξεκινήσει τον ανεφοδιασμό. Ο Φραντσέσκο Μοροζίνι συνεχίζει με την αρμάδα του τον περίπλου της Μάνης φθάνοντας στο Καραβοστάσι του Μαραθονησίου (το νησί έξω από το Γύθειο). Τα στρατιωτικά αποσπάσματα του Καίνιξμαρκ αποβιβάστηκαν για άμεση προσβολή και κατάληψη του Μυστρά, ενώ ο ίδιος συνεχίζει προς τη Μονεμβάσια και από εκεί προς τον όρμο του Τολού, στις 25 Ιουλίου του 1686 αποβιβάζει το μεγαλύτερο μέρος των στρατευμάτων με γενική επίθεση την ίδια ημέρα στο Άργος. Μετά την επιτυχία αυτή τα στρατεύματα του Καίνιξμαρκ κατέλαβαν και το Παλαμήδι. Οι νίκες που ακολούθησαν το επόμενο έτος (1687), με την κατάληψη όλων των κάστρων Ναυπάκτου, Μάνης, Μυστρά, Άργους, Ναυπλίου και Κορίνθου υπήρξαν καθοριστικές για την έκβαση εκείνου του πολέμου. Ολόκληρη η Πελοπόννησος απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς εκτός της ανθιστάμενης Μονεμβασίας.

Μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ακολούθησε νέο πολεμικό συμβούλιο που τάχθηκε υπέρ της διάνοιξης του Ισθμού της Κορίνθου για τη διασφάλιση της Πελοποννήσου, που ήταν έργο χρονοβόρο και πολυδάπανο και την ανακατάληψη της Αθήνας. Υπέρ της δεύτερης άποψης τάχθηκε ο Μοροζίνι όπου κατέπλευσε στον όρμο Λεόνε (Λιμάνι του Πειραιά _2-Σεπ-1687). Στην επιχείρηση που ακολούθησε εναντίον της Αθήνας βομβάρδισε και τον Παρθενώνα που είχε μετατραπεί σε μπαρουταποθήκη με συνέπεια τη καταστροφή του μεγαλυτέρου τμήματός του, ο ίδιος ισχυρίστηκε, ψευδώς, πως κατά λάθος έπεσε μία οβίδα. Η αλήθεια είναι πως γνώριζε για την πυριτιδαποθήκη και πως επί τούτου σημάδευε τον Παρθενώνα το κανόνι που ήταν τοποθετημένο πλησίον της Αγίας Αικατερίνης, στην Πλάκα. Το γεγονός αυτό απετέλεσε τη πρώτη κηλίδα στις στρατιωτικές νίκες του Μοροζίνι, κατά των Τούρκων. Την επόμενη χρονιά η Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε να ξεπουλά τα πολύτιμα κατεστραμμένα τμήματα του Παρθενώνα στους Δυτικούς. Η δεύτερη κηλίδα ήταν η πανώλη που μεταδόθηκε αστραπιαία από Γαλλικό πλοίο στο Ναύπλιο και τα περίχωρα του.

Πηγές

• Morosini, Francesco
• Encyclopædia Britannica, Morosini Family, 2008, O.Ed.
• Jan Morris. The Venetian Empire: A Sea Voyage. (Kindle Locations 976-977). Penguin Books Ltd. Kindle Edition.
• Lindsay, Ivan (2013). The History of Loot and Stolen Art: from Antiquity until the Present Day
• Palagia, Olga (1998). The Pediments of the Parthenon
• Encyclopædia Britannica, Athens, The Acropolis, p.6/20, 2008, O.Ed.
• George Finlay (1856). The History of Greece under Othoman and Venetian Domination. London: William Blackwood and Sons _p. 220.