«Ο Βάρναλης υπήρξε πολύπλευρος δημιουργός. Έγραψε ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, δοκίμια, κριτική, χρονογραφήματα, άρθρα σε εφημερίδες κάτω πάντα από το φως της πρωτοπόρας ιδεολογίας του, ενώ ως εξαίρετος κλασσικός φιλόλογος μετάφρασε κείμενα κυρίως της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.

Με όποιο είδος του γραπτού λόγου κι αν καταπιανόταν δεν έχανε ποτέ το καθάριο ταξικό του κριτήριο. Στους άγριους καιρούς και τις φουρτούνες που αντιμετώπισε το κομμουνιστικό κίνημα στα χρόνια του, το ορθόπλωρο καράβι της τέχνης του δεν έχασε ποτέ τον δρόμο του.

Για την αταλάντευτη τοποθέτησή του στο πλευρό των αδικημένων δεν ήταν λίγες οι διώξεις που δέχτηκε. Δεν ήταν όμως λίγες και οι τιμές που του αποδόθηκαν. Ο Βάρναλης ήταν ο ένας από τους δύο Έλληνες διανοούμενους που προσκλήθηκαν στο Α’ Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων, το 1934. Ο άλλος ήταν ο Δημήτρης Γληνός. Και ήταν ο πρώτος Έλληνας ποιητής που τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν για την Ειρήνη το 1959. Ο άλλος, 18 χρόνια αργότερα, ήταν ο νεώτερός του Γιάννης Ρίτσος.

Με τα μάτια του ανοιχτά και κυρίως με σκέψη κοφτερή ξεκίνησε από τη Βάρνα, ως ατίθασος μαθητής και συνέχισε ως υπότροφος και χαρισματικός φοιτητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παρακολούθησε τις εξελίξεις, αναζήτησε τις αιτίες, προσπάθησε να ξεδιαλύνει το τοπίο των αρχών του 20ου αιώνα. Διέκρινε την όξυνση των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων που οδήγησαν στο ξέσπασμα του Α΄ΠΠ και τις μεγάλες κοινωνικοπολιτικές ανατροπές και ανακατατάξεις στην Ελλάδα και τον κόσμο, με μεγαλύτερη τη νικηφόρα σοσιαλιστική Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917.

Η εξαθλίωση του ελληνικού λαού, των εργατών, των ανθρώπων του μόχθου, η Μικρασιατική Εκστρατεία και η τραγική της κατάληξη τον ωρίμασαν βίαια.

Απότομα πέρασε από την ιδεαλιστική κοσμοθεωρία του στον μαρξισμό και σύντομα συνδέθηκε με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Έτσι ξεκίνησε η ανεπίστρεπτη πορεία του προς τη συνειδητοποίηση της αποστολής του, που είναι αποστολή κάθε πνευματικού ανθρώπου, κάθε εργάτη, κάθε δίκαιου ανθρώπου. Να συμβάλλει στην “κοινωνική χειραφέτηση της εργατικής τάξης για την κατάληψη της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας και την πραγματοποίηση του δικού της πολιτισμού”, όπως ο ίδιος έγραφε.

Για το επαναστατικό συγγραφικό έργο του, αλλά και για την εμπλοκή του, ως καθηγητής μέσης εκπαίδευσης, πρώτα στα “Αθεϊκά” του Βόλου -που οδήγησαν στο κλείσιμο του Ανώτερου Παρθεναγωγείου του Βόλου – και αργότερα στα “Μαρασλειακά” στο πλευρό των κομμουνιστών δασκάλων Ρόζας Ιμβριώτη και Δημήτρη Γληνού, γνώρισε διώξεις, ως την οριστική απόλυσή του από τη δημόσια εκπαίδευση το 1926. Το 1936 η δικτατορία της 4ης Αυγούστου τον εξόρισε μαζί με χιλιάδες άλλους κομμουνιστές και προοδευτικούς δημοκράτες αγωνιστές στον Αη Στράτη. Τα σκοτεινά εκείνα χρόνια τα έργα του απαγορεύτηκαν και κάηκαν. Οι σελίδες τους έγιναν κυριολεκτικά … το φως που καίει!

Στα χρόνια της τριπλής κατοχής η ποίησή του έγινε πηγή έμπνευσης για τον απελευθερωτικό αγώνα και τραγούδι των μελλοθάνατων κομμουνιστών μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Μετά την απελευθέρωση, η αιχμηρή και αλύγιστη πένα του μπήκε στην υπηρεσία των εντύπων του Κομμουνιστικού Κόμματος, όπου με συνεχή αρθρογραφία συνδαύλιζε την ταξική πάλη εκείνων των χρόνων. Το φρόνημα του δεν κάμφθηκε και το ποιητικό έργο του συνεχίστηκε τα επόμενα πέτρινα χρόνια και την επτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών, μέχρι το τέλος της ζωής του.

Τη δύναμη του έργου του, την αδιάλλακτη στάση του, το σύστημα δεν του τη συγχώρεσε, ούτε όσο ζούσε ούτε και στα μετέπειτα χρόνια. Η προσπάθεια το έργο του να το καταπιεί η σιωπή είναι συστηματική, ειδικά στην εκπαίδευση. Απόλυτα λογικό, γιατί η επαναστατική τέχνη του είναι επικίνδυνη.

Άλλωστε ο Βάρναλης καθόλου δεν ενοχλούνταν με όλα αυτά. Αδιαφορούσε για τη μη αναγνώριση του από το κράτος και τους φορείς του … Το έβρισκε απολύτως ταιριαστό με τα έργα του.

Αλλωστε την καταξίωση τη γνώρισε και την απόλαυσε από αυτούς που λογάριαζε πάντα τη γνώμη τους. Ακούστε ορισμένα παραδείγματα:

Το 1946 οι κρατούμενοι ΕΠΟΝίτες στην Ακροναυπλία του έγραφαν: «Μεγάλε μας πνευματικέ οδηγέ […]ζητάμε να μας βοηθήσης να πλουτίσουμε τη βιβλιοθήκη μας και το ρεπερτόριο του θεατρικού μας ομίλου».

Το 1957 τον ευχαριστούσαν από την Αλικαρνασσό και τη Γυάρο με«… για όσα έγραψε για τους Γιουρίτες». Το 1959 από την Αίγινα. Και το 1969 από τις φυλακές Αβέρωφ: «Έγινες ο μεγάλος βάρδος της λαϊκής ψυχής, της φλογερής κι αδούλωτης. […]Σε ευχαριστούμε».

Η μεγαλύτερη ανταμοιβή του είναι η διάρκεια και η αντοχή του έργου του που είναι αδιαμφισβήτητη.

Μια απόδειξη αποτελεί και το πλήθος των σπουδαίων μουσικοσυνθετών που μελοποίησαν την ποίησή του, όπως θα το διαπιστώσετε και στη σημερινή εκδήλωση, αλλά και ο μεγάλος αριθμός νεότερων συνθετών που συνεχίζουν αυτή την παράδοση. Η εξήγηση είναι μία, είναι η αλήθεια του Βάρναλη, η διαρκής προσπάθειά του να τη φανερώσει και να τη μεταδώσει στον λαό. Είναι τα θέματα που πραγματεύεται, η αδικία, η εκμετάλλευση, που είναι και σήμερα επίκαιρα. Είναι η γλώσσα του που συναρπάζει. Είναι το επαναστατικό κάλεσμά του για ανατροπή του σαπισμένου καπιταλιστικού συστήματος, που είναι το μεγάλο αίτημα της εποχής μας.

Δεν το είχε σκοπό, ούτε και το πολυπίστευε αλλά έγινε μεγάλος. Και είναι η ώρα το χρέος μας απέναντι του, να το αποδώσουμε… έτσι όπως το απαιτούσε… «Όχι με λόγια, μ’ έργα τ’ Άδικο πολέμα!/ Κι όχι μονάχος! Με τα πλήθη συνταιριάσου!…».