Ίσαμε 50 αναρτήσεις με τίτλο copy-paste “Νικίτα Μιχάλκοφ: Ο σημαντικός σκηνοθέτης με τη βαριά κληρονομιά και την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα” (via ΑΠΕ-ΜΠΕ) αναπαράγονται από προχτές.
Γράφει ο \\ Αστέρης Αλαμπής _Μίδας ||
Ο 80χρονος Μιχάλκοφ _ Επίσημος ιστότοπος λένε είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους σοβιετικούς σκηνοθέτες (σσ. Κέρδισε Όσκαρ με την ταινία “Ο Ψεύτης Ήλιος” και αρκετά ακόμη Κάννες, Βενετία, Μόσχα Κάρλοβι Βάρι). Μετά το Όσκαρ κέρδισε επάξια μια κοινοβουλευτική έδρα (1992–98) στο κόμμα του Τσερνομίρντιν (σσ. πρωθυπουργός της Ρωσίας την περίοδο, αμέσως μετά τις ανατροπές και την καπιταλιστική παλινόρθωση στην ΕΣΣΔ και τις άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες). Για την ιστορία Μάη του 1992 διορίστηκε από τον Μπορίς Γέλτσιν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης με αρμοδιότητα σε θέματα ενέργειας και αμέσως μετά Πρωθυπουργός της Ρωσίας, αφού απέτυχε η οικονομική “θεραπεία σοκ” του προκατόχου του Γεγκόρ Γκαΐνταρ. Όταν ο Γέλτσιν υποβλήθηκε σε εγχείρηση καρδιάς (Νοε-1996), ο Τσερνομιρντίν εκτέλεσε επίσης χρέη προέδρου.
Της Κωνσταντίνας Τσότρα* // Το ζήτημα της νεανικής παραβατικότητας και βίας βρίσκεται σταθερά στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Ανάμεσα στις διάφορες «βαθυστόχαστες» τηλε-αναλύσεις συχνά κατηγορείται…
Ψεύτης Ήλιος | Ριζοσπάστης
Η ταινία φαινομενικά ασχολείται με μια οικογένεια και με τις καθημερινές μικρές στιγμές της. Μια ξαφνική επίσκεψη (Μίτια) φέρνει την αναστάτωση και «ξεσκεπάζει» την «αλήθεια». Ο «κακός» Στάλιν, ο οποίος από νωρίς είχε βάλει το «αόρατο» και «κακό» χέρι του και είχε σημαδέψει το παρόν και το μέλλον της οικογένειας, θα φέρει την οικογενειακή καταστροφή, όπως «έφερε» και την καταστροφή της χώρας. Οι αγρότες θα χάσουν τις σοδειές τους και όποιοι πολίτες και στρατιωτικοί διαφωνούν με τη γενική πολιτική του Στάλιν (ή και κάποιοι από «τύχη»), θα καταλήξουν στις φυλακές και τα αποσπάσματα!
Αυτή είναι η ουσία της ταινίας, έστω και αν η παραπάνω ουσία λέγεται με καλαίσθητες εικόνες και μισόλογα. Ο “Ψεύτης Ηλιος”, η “ψεύτικη επανάσταση” δηλαδή, είναι αυτό που καταγγέλλει ο Μιχάλκοφ. Και για να πείσει παραχαράσσει την Ιστορία. Θεωρεί την επιβεβλημένη αγροτική μεταρρύθμιση του ’30, σαν αρπαγή της παραγωγής των αγροτών! Αποσιωπά πως μέχρι τότε ο τρόπος της αγροτικής παραγωγής ήταν μεσαιωνικός και έπρεπε να αναπροσαρμοστεί για να γίνει αποτελεσματικός. Επίσης, δεν εξηγεί τους λόγους που οδήγησαν στις «εκκαθαρίσεις» στο σοβιετικό στρατό, λίγο πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Δε λέει κουβέντα για τα αντεπαναστατικά φαινόμενα που παρουσιάστηκαν στο σοβιετικό στρατό, ο οποίος θα έπρεπε να αντιμετωπίσει το ναζισμό του Χίτλερ και, γιατί όχι, και τον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο. Μιλάει για τις «εκκαθαρίσεις» χωρίς να εξηγεί τους λόγους της «εκκαθάρισης». Χρησιμοποιεί, πράγμα που κανένας δεν αποκλείει, κάποιες υπερβολές ή και αδικίες που έγιναν, χωρίς να εξηγεί τις συνθήκες που επικρατούσαν. Συνθήκες που δεν επέτρεπαν πολλές έρευνες και πολλές συζητήσεις. Η επανάσταση και η αντεπανάσταση βρίσκονταν σε εξέλιξη… Και, τέλος, το γεγονός της «αποκατάστασης των θυμάτων» έχει δύο αναγνώσεις. Η μία είναι πως ο σοσιαλισμός μπορεί να αναγνωρίζει τα λάθη του και η άλλη, που ταιριάζει στη συγκεκριμένη περίπτωση, πολλές από τις «αποκαταστάσεις» έγιναν από το 20ό Συνέδριο (Χρουστσόφ). Σήμερα όλοι ξέρουμε για εκείνη την εποχή…
Τι κρίμα, λοιπόν, άκρως ταλαντούχα άτομα, όπως ο Νικίτα Μιχάλκοφ, να ελαχιστοποιούν το μεγάλο τους έργο και να μειώνουν το ατομικό και καλλιτεχνικό τους κύρος, γιατί δεν μπορούν να απαλλαγούν από τους υποκειμενισμούς τους και γιατί πειθήνια και συμφεροντολογικά υπηρετούν παρωχημένες πολιτικές σκοπιμότητες (τσαρισμός). Δεν αντιλαμβάνονται, παρ’ ό,τι λατρεύουν την υστεροφημία τους, πως η στάση τους θα αναγκάσει την Ιστορία να τους τοποθετήσει χαμηλά ή και να τους διαγράψει. Οι “δύσπιστοι” θεατές βγαίνοντας από τον “Ψεύτη Ήλιο” καλούνται να μπούνε γρήγορα στην “Απεργία Πείνας” (Hunger), για να δούνε καθαρά τους δύο κόσμους. Για ποιες αξίες πάλευε και παλεύει ο σοσιαλισμός και για ποιες η αποικιοκρατία και ο καπιταλισμός. Ο Μιχάλκοφ, πάντως, γνωρίζει!
Ψεύτης ήλιος 2: Η Εξοδος
Ο Νικίτα Μιχάλκοφ υπήρξε ανέκαθεν ένας περιβόητος αντιμπολσεβίκος, ένας μέγας νοσταλγός της Ρωσίας των τσάρων, κάτι που φροντίζει πάντα να υπενθυμίζει στο κοινό. «Η Εξοδος» μοιάζει άριστη ευκαιρία να «βγάλει το άχτι του». Ο Στάλιν καρικατούρα, καρικατούρα ένα επίλεκτο σώμα του Κόκκινου Στρατού, ανευθυνότητα ο υπεύθυνος για τη μεταφορά των Αρχείων του κράτους, σύγχυση ο υπεύθυνος για τη γέφυρα που πρόκειται να ανατιναχτεί… Αυτό που εκνευρίζει περισσότερο, είναι τα θρησκευτικά στοιχεία, παντελώς άχρηστα δραματουργικά, που ξεφυτρώνουν παντού. Είναι αλήθεια, πάντως, ότι πέρασε πολύς καιρός που ο Μιχάλκοφ υπέγραφε ταινίες τέχνης και κινηματογραφικά δοκίμια. 22 χρόνια πριν, κυκλοφόρησε η ταινία – ποταμός του σκηνοθέτη «Ψεύτης ήλιος» (1994), που σάρωσε τη διεθνή ακτινοβολία και το Μέγα Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στις Κάννες. Ανοιχτά αντικομμουνιστική η ταινία. Με σπάνια, όμως, καθηλωτική κινηματογραφική γοητεία και τρυφερή ομορφιά. Στην ταινία του 1994, ο Στρατηγός Κοτόφ συλλαμβάνεται από τον πράκτορα της KGB, Αρσέντιεφ, ενώ περνά τις καλοκαιρινές του διακοπές με τη γυναίκα και την κόρη του. Η συνέχεια ευνόητη. Καταδικάζεται και καταλήγει σε κάποιο γκούλαγκ… όπου τον βρίσκουμε 5 χρόνια μετά να δολοφονεί, σ’ έναν ηλιόλουστο εφιάλτη του, τον Στάλιν, με όπλο την τούρτα γενεθλίων του ηγέτη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ανοίγει το «Ψεύτης ήλιος 2: Εξοδος» (2009), συνέχεια της πρώτης ταινίας και πρώτο μέρος του δίπτυχου που ολοκληρώνεται με το «Ψεύτης ήλιος 3: Το Οχυρό» (2010). Η «Εξοδος» μοιάζει με καταστροφικό ναυάγιο, με κινηματογραφικό Τιτανικό. Ο ίδιος ο Μιχάλκοφ ομολόγησε ότι η ρωσική κριτική ήταν «νεκρή» και ότι η ταινία προβλήθηκε στις Κάννες την τελευταία μέρα, όταν οι περισσότεροι κριτικοί είχαν ήδη φύγει και εύκολα μαντεύει κανείς τι σημαίνει αυτό για την τύχη ενός φιλμ. Η ταινία παντού χαρακτηρίζεται «σούπα» και παντού μποϊκοτάρεται, δεν βγαίνει στις αίθουσες, παρά κατευθείαν σε DVD…
Η «Εξοδος» δεν είναι παρά το μισό μιας ταινίας που από την τσεχωφική, γλυκιά και ταυτόχρονα θλιμμένη ατμόσφαιρα της πρώτης, μεταμορφώνεται σε μαξιμαλιστική, περιπετειώδης τοιχογραφία πάνω στα βάσανα και τα δεινά του Μεγάλου Πολέμου, αλλά και μια ιστορία αγάπης ανάμεσα σε έναν πατέρα και μια κόρη που κανείς από τους δυο τους δεν ξέρει αν ο άλλος ζει. Η ταινία τεραστίων, χολιγουντιανών διαστάσεων, φόρος τιμής σε ένα κινηματογραφικό είδος που έχει περιπέσει σε αδράνεια. Σκηνές θαυμαστές, εισβολή του μπαρόκ και του γκροτέσκ στο δράμα, το ιριδίζον φως της απεραντοσύνης του καλοκαιριού εναλλάσσεται με το θαμπό των ατέρμονων χειμώνων στα πεδία των μαχών που ο Κοτόφ πολεμά λυσσαλέα τους Γερμανούς. Δυόμισι ώρες γεμάτες με πανταχού παρόντα Μιχάλκοφ. Στο σενάριο, πίσω από την κάμερα, μπροστά από την κάμερα… Το 1943, ο αξιωματούχος της KGB που συνέλαβε και καταδίκασε τον Κοτόφ, παίρνει διαταγή από τον ίδιο τον Στάλιν να ψάξει και να βρει τα ίχνη του Κοτόφ. «Τα λάθη πρέπει να διορθώνονται». Ο Μιχάλκοφ πήρε τους κεντρικούς ρόλους του πρώτου φιλμ και τους έριξε σε μια ίντριγκα που έμπλεξε στην Ιστορία, στον αγώνα του σοβιετικού λαού εναντίον των ναζί κατακτητών. Η ταινία ξεδιπλώνεται πάνω σε δυο αφηγηματικούς άξονες. Στο «συλλογικό» του 1941 με εστίαση στις μάχες και στον «προσωπικό» του 1943, στην έρευνα για τα ίχνη του Κοτόφ. Στην ταινία παίζει και η κόρη του Μιχάλκοφ, Νάντια. Μόνο που δεν έμαθε να παίζει, παρά να κλαψουρίζει και να στριφογυρνά τα μάτια…
Ψεύτης ήλιος 3: Το Οχυρό
Πρόκειται για το τρίτο και τελευταίο μέρος της αντικομμουνιστικής τριλογίας του Νικίτα Μιχάλκοφ και ενός δίπτυχου τόσο άθλια κακού που αρχίζει κανείς να αναρωτιέται εάν το προγενέστερο έργο του σκηνοθέτη ήταν όντως αξιόλογο ή ήταν απλά «Trompe-l’ oeil», δημιουργία δηλαδή οπτικών ψευδαισθήσεων. Στο άκουσμα του τίτλου της ταινίας Οχυρό (Citadelle), πού, αλήθεια, πηγαίνει πρώτιστα το μυαλό ενός συνομήλικου – ίσως και νεότερου – του Μιχάλκοφ; Στην πλησιέστερη συνεκδοχή. Στην κωδικοποιημένη ονομασία της μεγάλης μάχης του Κουρσκ το 1943 «Operation Citadelle». Και αυτό όμως είναι παραπλανητικό… Ο Μιχάλκοφ, εξυπηρετώντας έναν απύθμενο αντικομμουνισμό, που οι ξένες αγορές «πληρώνουν αδρά», στήνει σε πλαίσιο ιστορικών συμφραζομένων, μια ευτελέστατη, αυθαίρετη μυθοπλασία και ένα άθλιο σενάριο με γελοίες ανατροπές και πάνω της «αλωνίζει». Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει! Κάνει ό,τι θέλει, απευθυνόμενος στις καημένες, ανιστόρητες κι αμόρφωτες γενιές που βγάζουν με τη σέσουλα τα σχολειά της αστικής τάξης όπου Γης, κηρύσσοντας το τέλος της Ιστορίας και τη βρώμικη ταύτιση φασισμού – κομμουνισμού. Το φιλόδοξο, δίπτυχο, πεντάωρο πρότζεκτ, με δομή τηλεοπτικής σειράς κόστισε πάνω από 100 εκατ. δολάρια και μάλλον έγινε κύρια για τις ξένες αγορές, άρα δεν αποκλείεται το «διαμάντι» να προβληθεί και σε κάποιο κρατικό κανάλι…
Η ταινία μιλά κύρια για τον Στάλιν, ο οποίος, σύμφωνα με τον Μιχάλκοφ, σε δύσκολη καμπή του μεγάλου πολέμου, την ώρα που οι ναζί εισχωρούσαν όλο και βαθύτερα στη χώρα και ακόμη και πρώην εχθροί ενώνονται εναντίον του κατακτητή, εκείνος και οι διεστραμμένοι μεθύστακες στρατηγοί του ενδιαφερόταν μόνο να εξολοθρεύουν τους αντιφρονούντες των γκούλαγκ, καίτοι ο Στάλιν γνωρίζει καλά ότι «μόνο οι αντιφρονούντες μπορούν να νικήσουν τους ναζί»! Γι’ αυτό, εξάλλου, απελευθέρωσε και αποκατέστησε τον Κότοφ, θέτοντάς τον επικεφαλής των βρώμικων και τρομαγμένων ορδών αυτοκτονίας που σύμφωνα με την διαταγή του 227: «Ούτε βήμα πίσω» πρέπει να μάχονται άοπλοι στους πρόποδες του μπαρουτόφρακτου κάστρου, για να τους εξολοθρεύσει ο εχθρός. Πραγματικά για γέλια. Την ίδια στιγμή, που οι ναζιστές αξιωματικοί, αντίθετα, αποδεικνύονται άνθρωποι που… σέβονται τους κανόνες του πολέμου! «Εγώ είμαι επαγγελματίας στρατιωτικός – λέει ένας από δαύτους – δεν είμαι χασάπης…», όπως οι Σοβιετικοί, εννοεί ξεκάθαρα ο Μιχάλκοφ, που πάει ένα βήμα παραπέρα την ανιστόρητη και βρώμικη ταύτιση φασισμού – κομμουνισμού, στο… ξέπλυμα του ναζισμού. Ομως οι ξυπόλητοι αντιφρονούντες χάρη στην ηγετική αυτοθυσία του Κότοφ, χάρη στην Παναγιά και την Αγιά Βαρβάρα, χάρη στο κισμέτ, κατάφεραν το ακατόρθωτο. Να καταλάβουν το Οχυρό που έπεσε τυχαία… Με παράλογο χιούμορ και μελοδραματικό συναισθηματισμό, η ταινία εστιάζει σε χαρακτήρες. Στο προσωπικό και όχι το συλλογικό. Ο Μιχάλκοφ προσπαθεί να δώσει στην κάθε σκηνή διάσταση «κλασική» μέσα από πομπώδικα κενή γραφή, πασπαλισμένη με ποιητική ασάφεια, με επανερχόμενα ειδυλλιακά φλασμπάκ, με τα μπρος και τα πίσω στο χρόνο. Αυτό είναι αδιανόητο, γιατί τόσο τα σούπα συστατικά του όσο και η ποιότητά τους δεν το επιτρέπουν. Οι χαρακτήρες είναι χτισμένοι πάνω σε τόσο σαθρά θεμέλια που δεν μπορεί παρά η δραματουργία τους να είναι κακή. Ιδιαίτερα οι γυναικείοι ρόλοι είναι για γέλια. Μάνα και κόρη κάκιστες, ερμηνείες εκνευριστικές. Ας μη μιλήσουμε για το ρόλο της κόρης – είναι η κόρη του Μιχάλκοφ που ο μπαμπάς της προσπαθεί να πλασάρει ως ηθοποιό. Πρώτα νοσοκόμα αλτρουίστρια, ρισκάρει για τους άλλους, μετά χάνει τη φωνή της από κάποιο τραύμα – αυτό ήταν αποτέλεσμα του φριχτού σεναρίου του προηγούμενου φιλμ και τέλος πατέρας και κόρη επιτέλους συναντιούνται μετά τη μάχη, πατώντας και οι δυο την ίδια νάρκη… Αρκετά ασχοληθήκαμε με τον Μιχάλκοφ και δεν αξίζει τον κόπο! Ειλικρινά, όμως, διερωτάται κανείς, αν ποτέ τον άξιζε…
Ο Νικίτα Μιχάλκοφ είναι γιος του ποιητή Σεργκέι Μιχάλκοφ, ο οποίος έγραψε τους στίχους του σοβιετικού εθνικού ύμνου, ενώ η μητέρα του Νατάλια Πετρόβνα Κοντσαλόφσκαγια, ήταν επίσης ποιήτρια και κόρη του διάσημου ζωγράφου Πιότρ Πέτροβιτς Κοντσαλόφσκι και της συζύγου του Όλγα Βασιλιέβνα Σουρίκοβα, και από αυτήν δισέγγονη ενός άλλου μεγάλου ζωγράφου Βασίλι Σουρίκοφ. Και τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, ο Νικίτα Μιχάλκοφ είναι αδελφός του Αντρέι Κοντσαλόφσκι, επίσης διακεκριμένου σκηνοθέτη που, σε αντίθεση με τον Νικίτα, έχει εργαστεί βασικά στις ΗΠΑ. Εκτός από σκηνοθέτης, είναι επίσης γνωστός ως ευέλικτος ηθοποιός, έχοντας εμφανιστεί σε πάνω από 40 ταινίες, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου του Ρώσου Τσάρου Αλεξάνδρου Γ΄ στην δική του ταινία “Ο Κουρέας της Σιβηρίας” (1998) και βρίσκεται πάντα στο προσκήνιο, ειδικά στη Μόσχα, όπου κατοικεί.
Γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1945, και ως παιδί, γνώρισε γνήσια λογοτεχνική συζήτηση στο σπίτι, η οποία αποτελούσε σημείο αναφοράς για τη σοβιετική καλλιτεχνική κοινότητα. Σπούδασε στην κρατική σχολή κινηματογράφου VGIK και αποφοίτησε το 1971 με μια ταινία μικρού μήκους Spokoynyy den v kontse voyny (ήσυχη μέρα στο τέλος του πολέμου) ως πτυχιακή του εργασία. Γρήγορα καθιερώθηκε ως ένας από τους πιο υποσχόμενους Σοβιετικούς σκηνοθέτες με δικό του όραμα. Η φήμη και η αναγνώριση ήρθαν με το Svoy sredi chuzhikh, chuzhoy sredi svoikh _Ένας φίλος στους εχθρούς, ένας εχθρός στους φίλους είναι μια σοβιετική ταινία Red Western του 1974 με πρωταγωνιστές τους Γιούρι Μπογκατύριοφ και Ανατόλι Σολονίτσιν σε σκηνοθεσία δική του (σκηνοθετικό ντεμπούτο του με κυρίως έγχρωμες, ορισμένες σκηνές είναι ασπρόμαυρες), μια ιστορία εγκλήματος με φόντο έναν εμφύλιο πόλεμο. Γνωστές επίσης οι ταινίες “Σκλάβος της Αγάπης” (1976), “Ημιτελές Κομμάτι για ένα πιάνο” (1977) “Λίγες Μέρες στη Ζωή του Ι.Ι. Ομπλόμοφ” (1979) – οι δύο τελευταίες εμπνευσμένες από τα θέματα της ρωσικής κλασικής λογοτεχνίας – επαινέθηκαν για την τεχνική τους ευφυΐα.
Φιλμογραφία \ Σκηνοθέτης
- Devochka i veshchi (1967) (short film)
- And I Go Home (1968) (short film)
- A Quiet Day During the End of War (1970) (short film)
- At Home Among Strangers (1974)
- A Slave of Love (1976)
- An Unfinished Piece for a Player Piano (1977)
- Five Evenings (1978)
- Oblomov (1979)
- Family Relations (1981)
- Without Witness (1983)
- Dark Eyes (1987)
- Hitch-hiking (1990)
- Close to Eden (1992) (aka Urga)
- Remembering Chekhov (1993)
- Anna: 6 – 18 (1993)
- Ψεύτης ήλιος (1994)
- The Barber of Siberia (1998)
- 12 (2007)
- Burnt by the Sun 2: Exodus (2010)
- Burnt by the Sun 2: Citadel (2011)
Ηθοποιός (επιλεγμένη)
- I Step Through Moscow (1964) – Georgi Daneliya
- A Nest of Gentry (1965) – A. Konchalovsky
- The Red and the White (1967)
- The Red Tent (1969) – Mikhail Kalatozov
- The Postmaster (1972) – Sergey Soloviev
- At Home Among Strangers (1974) – Himself
- A Slave of Love (1975) – Himself
- An Unfinished Piece for a Player Piano (1977) – Himself
- Siberiade (1978) – A. Konchalovsky
- The Hound of the Baskervilles (1980) – Igor Maslennikov
- Portrait of the Artist’s Wife (1982) – A. Pankratov-Biely
- Station for Two (1983) – Eldar Ryazanov
- A Cruel Romance (1984) – Eldar Ryazanov
- Humiliation and Offense (1991) – A. Echpai
- Ψεύτης ήλιος (1994) – Himself
- Gogol’s The Government Inspector (1996) – S. Gazanov
- The Barber of Siberia (1998) – Himself
- The State Counsellor (2005) – Filipp Yankovsky
- Zhmurki (2005) – Aleksei Balabanov
- Persona Non Grata (2005) – Krzysztof Zanussi
- 12 (2007) – Humself
- Burnt by the Sun 2: Exodus (2010) – Himself
- Burnt by the Sun 2: Citadel (2011) – Himself
Ο Μιχάλκοφ πρωταγωνιστούσε συχνά στις ταινίες του και περιστασιακά εμφανιζόταν σε ταινίες άλλων σκηνοθετών. Οι ταινίες “Πέντε Βράδια” (1979) και “Κινηματογράφος” (1981) συνδύαζαν την κωμωδία και το δράμα λαμβάνοντας υπόψη σημαντικά ζητήματα της εποχής. Καθώς η φήμη του και το διεθνές κοινό του αυξάνονταν, οι ταινίες του δεν πέρασαν ποτέ απαρατήρητες σε διάσημα ευρωπαϊκά φεστιβάλ κινηματογράφου και του χάρισαν πολλά βραβεία. Οι ταινίες “Σκοτεινά _μαύρα Μάτια” (1987) – μια ιστορία αγάπης βασισμένη χαλαρά στο μυθιστόρημα του Τσέχοφ, “Ωτοστόπ” (1990) και “Κοντά στην Εδέμ” (1991) γνώρισαν δημοτικότητα στο κοινό και έλαβαν ευρεία αναγνώριση από τους κριτικούς.
Προσωπική φιλοδοξία του (αλλά δεν…) ήταν να επαναλάβει την επιτυχία του “όταν πετούν οι γερανοί ” – της μόνης σοβιετικής ταινίας που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών.
Το 1994, το αντισταλινικό δράμα του, “Burnt by the Sun” Ψεύτης ήλιος, επισκιάστηκε από το “Pulp Fiction” του Κουέντιν Ταραντίνο στις Κάννες και, επιστρέφοντας στην πατρίδα του, έκανε κάποια πικρόχολα σχόλια για “αυτούς τους ανθρώπους στη Γαλλία που παραμελούν τα αριστουργήματα” και ορκίστηκε να μην συμμετάσχει ποτέ ξανά σε κανένα κινηματογραφικό φεστιβάλ. Λόγω των αμφιλεγόμενων πολιτικών του απόψεων, έχασε την εύνοια του κοινού στα τέλη της δεκαετίας του 1990, αν και η ταινία του “Ο κουρέας της Σιβηρίας” (1998) – ένα μεγαλοπρεπές, υψηλού προϋπολογισμού ρομάντζο που διαδραματίζεται στη Ρωσία του 19ου αιώνα – έγινε… ραγδαία εισπρακτική επιτυχία. Οι απόψεις για τη σκηνοθεσία του διίστανται. Κάποιοι τον θεωρούν ως τον σπουδαιότερο εν ζωή Ρώσο σκηνοθέτη. Άλλοι λένε ότι είναι ένας τυπικός σκηνοθέτης παλιάς σχολής που δεν καταφέρνει να παράγει νέες ιδέες στις ταινίες του….
Αδελφός _όπως ήδη αναφέραμε, του επίσης, διάσημου σκηνοθέτη και παραγωγού Αντρέι Κοντσαλόφσκι “Το Τρένο της Μεγάλης Φυγής“, που πήρε αποστάσεις από το τότε σοβιετικό καθεστώς και δούλεψε στο Χόλιγουντ με αρκετή επιτυχία, αφού προηγουμένως συνεργάστηκε με τον στενό του φίλο Αντρέι Ταρκόφσκι, ο Μιχάλκοφ, υπηρέτησε με συνέπεια τον σοβιετικό κινηματογράφο, γυρίζοντας μερικές από τις καλύτερες ταινίες του, όπως “Τα Μηχανικά Πιάνα” και φυσικά την αξιαγάπητη δραματική κομεντί “Μαύρα Μάτια”.
Dziga Vertov: ένα παγκόσμιο φαινόμενο της πρωτοπόρας 7ης Τέχνης των λαών της ΕΣΣΔ
via ΑΠΕ-ΜΠΕ
Με αφορμή τη συμπλήρωση των 80 χρόνων του – γεννήθηκε στη Μόσχα στις 21 Οκτωβρίου του 1945 – είναι ευκαιρία να γνωρίσουμε το έργο του εμβληματικού σκηνοθέτη, αλλά και τη βαριά του καταγωγή, που φαίνεται να έχει σημαδέψει την ιδιόμορφη προσωπικότητά του.
Αριστοκρατική καταγωγή
Ο Μιχάλκοφ κατάγεται από οικογένεια ευγενών, καθώς ο προπάππους του ήταν κυβερνήτης του Γιάροσλαβ, στην εποχή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ενώ η γιαγιά ήταν πριγκίπισσα του Οίκου των Γκολίτσιν. Ο πατέρας του Νικίτα, Σεργκέι Μιχάλκοφ, ήταν περισσότερο γνωστός ως συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και έγραψε τους στίχους για τον σοβιετικό εθνικό ύμνο και μετά από χρόνια και για τον εθνικό ύμνο της Ρωσίας! Επίσης, η μητέρα του Μιχάλκοφ ήταν η ποιήτρια Ναταλία Κοντσαλόφσκαγια, κόρη του πρωτοποριακού καλλιτέχχνη Πιότρ Κοντσαλόφσκι και εγγονή του σπουδαίου ζωγράφου Βασίλι Σουρίκοφ.
Κορυφαίες σπουδές και… γουέστερν
Ο Μιχάλκοφ, με αυτά τα ουκ ολίγα εφόδια, θα σπουδάσει στο παιδικό τμήμα του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας και αργότερα στη σχολή Σούκιν, ενώ στη συνέχεια έμαθε υποκριτική στο φημισμένο στούντιο Στανισλάφσκι και σκηνοθεσία κινηματογράφου στην Κρατική Σχολή Κινηματογράφου της Μόσχας. Ως σπουδαστής ακόμη, θα εμφανιστεί το 1964 και σε ηλικία μόλις 19 χρόνων, στην ταινία “Ι Georgi Daneliya”, κυρίως λόγω του μεγαλύτερου αδελφού του, του Αντρέι Κοντσαλόφσκι, ενώ στη συνέχεια γύρισε τρεις μικρού μήκους ταινίες. Μετά την αποφοίτησή του, θα παίξει σε πάνω από 20 ταινίες, πριν σκηνοθετήσει την πρώτη μεγάλη του μήκους ταινία το 1974, ένα αρκετά καλό σοβιετικό… γουέστερν, με τίτλο “At Home Among Strangers”. Την ίδια εποχή, ενώ εργαζόταν ως ηθοποιός θα μπει στο Ινστιτούτο Κινηματογράφου Γκερασίμοφ, λαμβάνοντας μαθήματα από τον περίφημο σκηνοθέτη Μιχαήλ Ρομ.
Μηχανικά Πιάνα
Θα γίνει ευρύτερα γνωστός και θα λάβει θερμές κριτικές ακόμη και στις ΗΠΑ, όταν παρουσίασε το 1976, τη δεύτερη ταινία του, “A Slave of Love”, μία αισθηματική κομεντί, με θέμα τις περιπέτειες ενός κινηματογραφικού συνεργείου να γυρίσει ένα βωβό μελόδραμα, ενώ η επανάσταση μαίνεται. Τον επόμενο χρόνο θα ενθουσιάσει κοινό και κριτική με το γνωστό φιλμ “Μηχανικά Πιάνα”, εμπνευσμένος από τον μικρόκοσμο του Τσέχοφ και το θεατρικό έργο “Πλατόνοφ”. Μια εξαίρετη ταινία, που του άνοιξε τον δρόμο, στην οποία κυριαρχεί η αίσθηση του ανέφικτου, η ειρωνεία και η κριτική ματιά για την κοινωνία της ρωσικής μπουρζουαζίας, στα τέλη του 19ου αιώνα, μέλος της οποίας ήταν και η ίδια του η οικογένεια…
Μαύρα Μάτια
Ο Μιχάλκοφ, που πλέον άρχισε να έχει την άνεση να γυρίζει ότι θέλει κι ενώ συγχρόνως έπαιζε και ως ηθοποιός, θα καταστεί ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους σοβιετικούς σκηνοθέτες. Μάλιστα, το 1987, θα παρουσιάσει μία από τις σημαντικότερες ταινίες της σταδιοδρομίας του, αν όχι τη σημαντικότερη, τη ρομαντική κομεντί «Μαύρα Μάτια», βασιζόμενος σε τέσσερις ιστορίες του Τσέχοφ και κυρίως στο διάσημο μυθιστόρημά του «Η Κυρία με το Σκυλάκι». Μία υπέροχη ατμοσφαιρική ταινία, ιταλικής συμπαραγωγής και με διεθνές ευπρόσωπο καστ. Δίπλα στον έξοχο πρωταγωνιστή Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, που κέρδισε το βραβείο ερμηνείας στις Κάννες και μία υποψηφιότητα για Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου, έπαιζαν οι Μάρθα Κέλερ, Γελένα Σαφόνοβα και Ιζαμπέλα Ροσελίνι, ενώ ήταν και η τελευταία κινηματογραφική εμφάνιση της αξέχαστης Σιλβάνα Μάγκανο.
Χρυσός Λέοντας
Το 1991, θα κερδίσει τον Χρυσό Λέοντα στο φεστιβάλ της Βενετίας με το υπέροχο λυρικό φιλμ «Ούργκα», εστιάζοντας στη σύγκρουση της ερωτικής ορμής με τα κοινωνικά στερεότυπα, αλλά και την αλλοτρίωση του Ασιάτη ήρωα από τον δυτικό βιομηχανικό πολιτισμό. Μία εξαίσια ταινία, με πανέμορφες εικόνες, αυθεντικότητα και ανθρωπιά, που αναδεικνύει σε μεγάλο βαθμό την αξία του Μιχάλκοφ ως σκηνοθέτη.
Μαύρη πέτρα
Τρία χρόνια μετά, θα έρθει, κατά πολλούς, η κορυφαία στιγμή του, με την ονειρική του ταινία «Ο Ψεύτης Ήλιος», με την οποία θα κερδίσει το Όσκαρ Ξενόγλωσσης ταινίας και το Μέγα Βραβείο στις Κάννες, χάνοντας το κορυφαίο βραβείο, τον Χρυσό Φοίνικα, από το «Pulp Fiction» του Ταραντίνο, κάτι που τον εξαγρίωσε δικαιολογημένα και έφυγε από τη γαλλική λουτρόπολη, ρίχνοντας μαύρη πέτρα πίσω του.
Ψεύτης Ήλιος
Το στόρι του «Ψεύτη Ήλιου» θέλει τις ειδυλλιακές διακοπές του ήρωα της επανάστασης, συνταγματάρχη Κοτόφ (ρόλο που κρατά ο Μιχάλκοφ) να διαταράσσονται από την εμφάνιση του πρώην αρραβωνιαστικού της γυναίκας του, Ντμίτρι, ύστερα από πολλά χρόνια. Γοητεύοντας τους πάντες ο Ντμίτρι, θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα σκοτεινά κίνητρα του Κοτόφ, ενώ βρισκόμαστε στη σκληρότερη εποχή του σταλινισμού. Η ταινία γυρίστηκε στην εποχή της πλήρους καταδίκης του σταλινισμού και ο Μιχάλκοφ, εξαπολύει μύδρους εναντίον του, σαν να έπεσε στη γη εκείνη την εποχή και γι’ αυτό θα κατηγορηθεί από μερίδα της κριτικής. Πάντως, ο Μιχάλκοφ, που αφιέρωσε την ταινία του σε αυτούς «που κάηκαν από τον ήλιο της επανάστασης», θα κάνει μαγικά πράγματα ως σκηνοθέτης, σε μια ταινία υποδειγματικής δομής και κεντώντας με τους χαρακτήρες. Ο Μιχάλκοφ, θα ενορχηστρώσει με μαεστρία το μωσαϊκό των χαρακτήρων του, ενώ ξεχωρίζει για τον πλούτο των συναισθημάτων του και βεβαίως για τις εξαίσιες ποιητικές εικόνες του, που έρχονται απευθείας από την κλασική ρωσική τέχνη.
Μοναρχικός
Ουσιαστικά ο «Ψεύτης Ήλιος», θα σημάνει και το τέλος της μεγάλης του δημιουργικής εποχής, καθώς τα επόμενα χρόνια θα γυρίσει αρκετές ταινίες, άλλες αδιάφορες, άλλες με ενδιαφέρον, αλλά ποτέ στα επίπεδα που έφτασε τις δεκαετίες 70-90. Και ο λόγος βρίσκεται στην ανάμιξή του με την ενεργό πολιτική, τις εθνικιστικές – ακόμη και μοναρχικές του – απόψεις,
Η κινηματογραφική ιστορία, όμως, έχει φυλάξει για τον Μιχάλκοφ, μία περίοπτη θέση και είναι άδικο οι αμφιλεγόμενες απόψεις του, να στερήσουν από τους νεότερους να θαυμάσουν μία παραγνωρισμένη κινηματογραφική σχολή, τις υπέροχες ταινίες του, τις απίστευτης ομορφιάς εικόνες του, που κοσμούν τη μεγάλη οθόνη.
