Η άνοια _”ἀ” + “νοῦς” είναι μια σοβαρή απώλεια της γενικής νοητικής ικανότητας (απώλεια μνήμης), πέρα από ό,τι θα προκαλούσε η φυσιολογική γήρανση. Μπορεί να είναι στάσιμη, ως αποτέλεσμα μίας μοναδικής γενικής εγκεφαλικής βλάβης, ή προοδευτική, με αποτέλεσμα τη μακροπρόθεσμη μείωση της νόησης που οφείλεται σε βλάβη ή ασθένεια του σώματος. Παρά το γεγονός ότι η άνοια είναι πολύ πιο συχνή στους ηλικιωμένους (~5% των 65+ ετών εμπλέκεται) μπορεί να παρουσιαστεί και πριν από την ηλικία των 65, οπότε και ονομάζεται “άνοια πρώιμης έναρξης”. Υπολογίζεται πως, 47 εκατομμύρια ζουν με άνοια και, έως το 2050, ο αριθμός αναμένεται να αυξηθεί στα 131.
Συμπτώματα
Η άνοια δεν είναι μια απλή ασθένεια, αλλά ένα γενικό σύνδρομο (δηλ. ένα σύνολο συμπτωμάτων και σημείων). Η άνοια ξεκινάει πολύ σταδιακά και στην αρχή μπορεί να μην είναι καθόλου εμφανής. Λιγότερο συχνά τα συμπτώματα μπορεί να εισβάλλουν πιο γρήγορα ή/και να είναι πιο θορυβώδη. Στα επόμενα στάδια της πάθησης, οι ασθενείς μπορεί να χάσουν τον προσανατολισμό τους στον χρόνο (μη γνωρίζοντας την ημέρα, την εβδομάδα, ή ακόμη και το έτος), στον χώρο (μην ξέροντας πού βρίσκονται), και στο πρόσωπο (μη γνωρίζοντας ποιοι είναι οι ίδιοι ή/και οι γύρω τους).
Τα πιο συνηθισμένα πρώιμα σημάδια της άνοιας είναι
- Αλλαγές στη συμπεριφορά :
- Απάθεια, απομόνωση, μείωση δραστηριοτήτων, παραμέληση εαυτού
- Διαταραχή μνήμης :
- Δυσχέρεια στη μνήμη πρόσφατων γεγονότων
Κανονικά, τα συμπτώματα πρέπει να υπάρχουν για έξι+ μήνες ώστε να γίνει διάγνωση. Γνωστική διαταραχή μικρότερης διάρκειας ονομάζεται ντελίριο.
Γνωστικές λειτουργίες που επηρεάζονται:
- Μνήμη
- Προσοχή/συγκέντρωση
- Κρίση
- Εκτελεστική λειτουργία
- Λόγος
- Κοινωνική δεξιότητα
- Αντίληψη
- Προσανατολισμός στο χώρο και στο χρόνο
- Επίλυση προβλημάτων
Ψυχιατρικές εκδηλώσεις
- διαταραχή της διάθεσης,
- κατάθλιψη,
- συναισθηματική ευμεταβλητότητα,
- άρση αναστολών,
- έντονη ανησυχία/άγχος,
- παρανοϊκές ιδέες,
- διαταραχές στην αντίληψη (ψευδαισθήσεις).
Άλλες εκδηλώσεις περιλαμβάνουν τροποποιημένο κύκλο ύπνου-αφύπνισης, κινητικά προβλήματα, πτώσεις, περιπλάνηση, νοσοαγνωσία.
Η νόσος του Alzheimer (AD) είναι η πιο κοινή αιτία άνοιας, καθώς ευθύνεται για το 70-80% των περιπτώσεων άνοιας _7 εκατομμύρια στις ΗΠΑ, μια από τις κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως και σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων κατέχει την έβδομη θέση στις ΗΠΑ. Οι πάσχοντες από Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας στην Ευρώπη σήμερα είναι 7,3 εκατομμύρια και στην Ελλάδα 160.000. Μπορεί να συμβεί σποραδικά ή να έχει γενετική συμμετοχή.
Όπως ισχύει με κάθε ασθένεια, τα γονίδια μπορούν να επηρεάσουν τον κίνδυνο, αλλά η υιοθέτηση ενός πιο υγιεινού τρόπος ζωής έχει αποδειχθεί ότι τον μειώνει, ανεξάρτητα από τη γενετική προδιάθεση και όσο νωρίτερα αρχίσει κανείς συνήθειες υγιεινού τρόπου ζωής τόσο το καλύτερο (και γενικότερα, ανεξαρτήτως Alzheimer κλπ). Αυτό συμβαίνει επειδή οι αλλαγές στον εγκέφαλο που οδηγούν στη νόσο μπορούν να ξεκινήσουν τουλάχιστον 20 χρόνια πριν εμφανιστούν οποιαδήποτε συμπτώματα.
Οι παράγοντες που ενοχοποιούνται για την κίνδυνο άνοιας είναι:
- Έλλειψη σωματικής δραστηριότητας,
- Κάπνισμα,
- Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ,
- Παχυσαρκία,
- Υπέρταση,
- Σακχαρώδης διαβήτης,
- Κατάθλιψη και
- Απώλεια ακοής.
Η άσκηση είναι η νούμερο 1 συνήθεια που πρέπει να ξεκινήσει κανείς άμεσα, σε περίπτωση που δεν είναι “δραστήριος”. Υπάρχουν τόσα πολλά οφέλη από την κίνηση του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της καρδιάς, των πνευμόνων και των μυών, της βελτίωσης της διάθεσης και της μείωσης του κινδύνου ασθενειών όπως ο διαβήτης και ο καρκίνος.
Όσον αφορά τον εγκέφαλο, η άσκηση ενισχύει τη ροή του αίματος, κάτι που μπορεί να είναι ένας λόγος που μειώνει τον κίνδυνο άνοιας, σύμφωνα με σχετική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Journal of Alzheimer’s Disease».
Μια μελέτη εξέτασε άνδρες και γυναίκες μεταξύ 55 και 80 ετών με διαγνωσμένη ήπια απώλεια μνήμης. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε μία από τις δύο ομάδες για 12 μήνες.
- Η μία ομάδα ολοκλήρωσε τακτικές συνεδρίες διατάσεων και η άλλη ομάδα πραγματοποίησε τέσσερις έως πέντε εβδομαδιαίες συνεδρίες άσκησης (δύο από τις οποίες ήταν υψηλής έντασης), η καθεμία διάρκειας 30 έως 40 λεπτών.
- Μετά από ένα χρόνο, όσοι συμμετείχαν στην ομάδα άσκησης είχαν λιγότερη ακαμψία στα αιμοφόρα αγγεία στο λαιμό τους και περισσότερη ροή αίματος στον εγκέφαλό τους. Όσα άτομα βρίσκονταν στην ομάδα μόνο με διατάσεις, δεν παρουσίασαν παρόμοιες ευεργετικές αλλαγές.
Είναι πολύ νωρίς για να πούμε από αυτή τη μελέτη εάν η αυξημένη ροή αίματος μπορεί να επηρεάσει άμεσα τη μνήμη ή άλλη γνωστική λειτουργία, αλλά η αύξηση της ροής του αίματος θα μπορούσε να προηγηθεί των αλλαγών στη γνωστική λειτουργία, αναφέρουν οι ερευνητές.
“Αυτό το εύρημα είναι μέρος ενός αυξανόμενου όγκου δεδομένων που συνδέουν την άσκηση με την υγεία του εγκεφάλου”, τόνισε ο επικεφαλής της μελέτης, Rong Zhang, καθηγητής νευρολογίας στο Ιατρικό Κέντρο Southwestern του Πανεπιστημίου του Τέξας.
Τι έδειξαν άλλες μελέτες
Άλλες μελέτες έχουν επίσης συνδέσει τη σωματική δραστηριότητα με έναν πιο υγιή εγκέφαλο. Για παράδειγμα, μια ανασκόπηση μελέτης διαπίστωσε ότι η σωματική δραστηριότητα συσχετίστηκε με 20% χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης άνοιας κάθε αιτίας και 14% μειωμένο κίνδυνο για τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Και μια άλλη ανασκόπηση βρήκε μια μικρή αλλά σημαντική σχέση μεταξύ υψηλότερων επιπέδων σωματικής δραστηριότητας και καλύτερης γνωστικής λειτουργίας μετέπειτα στην ζωή τους. Ακόμη και η ελάχιστη σωματική δραστηριότητα μπορεί να βοηθήσει όσους δυσκολεύονται να κινήσουν το σώμα τους, όπως στην περίπτωση των ατόμων με οστεοαρθρίτιδα, σύμφωνα με άλλη μελέτη.
Σε σύγκριση με άτομα που δεν ήταν σωματικά δραστήρια, όσοι περπατούσαν για 15 έως 30 λεπτά μία δύο φορές την εβδομάδα είχαν 52% μειωμένο κίνδυνο άνοιας. Παράλληλα, όσοι περπατούσαν τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα είχαν 81% χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας.
Αν και χρειάζεται περισσότερη έρευνα, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις για τους λόγους που η σωματική δραστηριότητα μπορεί να βελτιώσει τη γνωστική λειτουργία. Για παράδειγμα, μια μελέτη δείχνει ότι η άσκηση μπορεί να επηρεάσει άμεσα πολλές από τις εγκεφαλικές αλλαγές που εμπλέκονται στην ανάπτυξη της νόσου του Αλτσχάιμερ. Με άλλα λόγια, η άσκηση μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο σε κυτταρικό επίπεδο.
Ξεκινήστε με απλή βόλτα
και αυξήστε σταδιακά την ένταση
Εάν αυτή τη στιγμή δεν ασχολείστε με τακτική σωματική δραστηριότητα, σήμερα είναι μια καλή μέρα για να ξεκινήσετε. Μπορεί να είναι τόσο απλό όσο μια βόλτα γύρω από το σπίτι σας.
Απλώς ξεκινήστε από εκεί που βρίσκεστε και, με την πάροδο του χρόνου, αυξήστε σταδιακά τον χρόνο και την έντασή. Δοκιμάστε νέες δραστηριότητες, όπως χορό ή γιόγκα. Μαθαίνοντας μια νέα δραστηριότητα, εξάλλου, μπορείτε να βελτιώσετε την υγεία του εγκεφάλου σας.
Επιπλέον συνήθειες για υγιή εγκέφαλο
Για να ενισχύσετε περαιτέρω την υγεία του εγκεφάλου σας μπορείτε να υιοθετήσετε τις παρακάτω συνήθειες:
- Κάντε μια ισορροπημένη διατροφή: H δίαιτα MIND αφορά στην κατανάλωση τροφίμων που κάνουν καλό στο μυαλό. Η συγκεκριμένη δίαιτα αποτελεί συνδυασμό της μεσογειακής διατροφής και της δίαιτας DASH, η οποία σχεδιάστηκε για υγιή αρτηριακή πίεση, και περιλαμβάνει την κατανάλωση άφθονων δημητριακών ολικής άλεσης, φυλλώδη λαχανικά, μούρα, ψάρια, ξηρούς καρπούς, φασόλια και λαχανικά.
- Κοιμηθείτε επαρκώς: Η έλλειψη ύπνου , η οποία με τη σειρά της αυξάνει το άγχος, έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο άνοιας. Γι’ αυτό το λόγο, είναι σημαντικό να συμπληρώνετε 7-9 ώρες ποιοτικού ύπνου τη νύχτα. Προσπαθήστε να πηγαίνετε για ύπνο και να ξυπνάτε την ίδια ώρα κάθε μέρα και να αποφεύγετε την έκθεση σας στο μπλε φως, που εκπέμπουν οι οθόνες, για πιο ξεκούραστο ύπνο.
- Επικοινωνήστε με άλλα άτομα: Η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά συνδέονται με την κατάθλιψη και την άνοια. Από την άλλη πλευρά, έχει αποδειχθεί ότι οι άνθρωποι που διατηρούν στενούς κοινωνικούς δεσμούς έχουν πιο «νέους» εγκεφάλους.
- Αποφύγετε το κάπνισμα και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ: Και τα δύο μπορούν να επιταχύνουν τη γνωστική έκπτωση.
- Η αγγειακή άνοια (VD) αντιπροσωπεύει το 5% έως 10% όλων των περιπτώσεων άνοιας. Η συχνότητά του αυξάνεται με την ηλικία και διπλασιάζεται κάθε 5 χρόνια. Οι παράγοντες κινδύνου για αγγειακή άνοια περιλαμβάνουν υπερχοληστεραιμία, σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση και κάπνισμα.
- Η άνοια σώματος Lewy (LBD) αντιπροσωπεύει το 5% έως 10% των περιπτώσεων άνοιας. Τα επιδημιολογικά δεδομένα μπορεί να μην είναι απολύτως ακριβή, επειδή η διάγνωση της άνοιας Lewy συχνά διαφεύγει της προσοχής.
- Η μετωποκροταφική άνοια (FTD) είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία άνοιας σε ασθενείς ηλικίας κάτω των 65 ετών. Το 25% όλων των περιπτώσεων άνοιας σε ασθενείς ηλικίας άνω των 65 ετών αποδίδονται σε άνοια μετωπιαίου χρόνου. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλοί περιορισμοί στις επιδημιολογικές μελέτες της μετωπιαίας άνοιας.
- Η νόσος Creutzfeldt-Jakob (CJD) είναι πολύ σπάνια και εμφανίζεται σε περίπου 1 στα 1 εκατομμύρια.
- Η μεικτή άνοια είναι μια κατάσταση στην οποία οι ασθενείς έχουν περισσότερους από ένα τύπο άνοιας. Σε αυτήν την κατάσταση, η νόσος του Alzheimer με Άνοια σώματος Lewy ή αγγειακή άνοια είναι οι πιο συχνές συνυπάρχουσες άνοιες.
Υπάρχουν αρκετές ακόμη αιτίες άνοιας. Η άνοια μπορεί να ταξινομηθεί είτε ως αναστρέψιμη ή ως μη αναστρέψιμη, ανάλογα με την αιτιολογία της ασθένειας. Λιγότερο από το 10% των περιπτώσεων άνοιας οφείλονται σε αιτίες που μπορούν να αναστραφούν με θεραπεία.
Έρευνα
Φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και του Πανεπιστημίου Πειραιά, δημιούργησαν ελληνική καινοτομία για την άνοια, τη μέθοδο AuDi-o-Mentia (από τις λέξεις Audio και Dementia, δηλαδή Ήχος και Άνοια) ως εργαλείο ειδικών της μουσικοθεραπείας και της άνοιας. Η φιλοσοφία της καινοτομίας βασίζεται στην τεχνολογία όπως τα έξυπνα σπίτια, και τις φορητές συσκευές. Η μέθοδος αξιοποιεί τη μουσικοθεραπεία με σκοπό την ενεργοποίηση τμήματος του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνο για την απομνημόνευση ηχητικών κυμάτων.
Η έρευνα στον τομέα της άνοιας είναι σε πλήρη εξέλιξη. Ο συνδυασμός βιοδεικτών πλάσματος μπορεί να έχει μεγάλη αξία για την ταυτοποίηση ατόμων με ήπια γνωστική επιβάρυνση (mild cognitive impairment MCI) που θα προχωρήσουν σε άνοια σε κλινικές δοκιμές και σε κλινικές πρακτικές.