Γράφει η Αννεκε Ιωαννάτου //
«ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΥΤΡΑΠΕΛΑ»
Από τα στρατόπεδα εξορίστων
Του Γιώργου Φαρσακίδη
Εργάτες και διανοούμενοι
«Μπρος στη σκάφη ο γιατρός συλλογισμένος
πως ν’αρχίσει την μπουγάδα απορεί.
Δικηγόρος στη γωνία καθισμένος
με το μπάλωμα παλεύει απ’ το πρωί.
Με σύνθημα «Γράφουμε ιστορία, αλλάζουμε τον κόσμο – Το μέλλον μας είναι ο σοσιαλισμός!» το Φεστιβάλ ΚΝΕ-Οδηγητή μπαίνει στα 50 του χρόνια και το γιορτάζει!…
Ένας δάσκαλος τη λάσπη ανακατώνει
το μυστρί δουλεύει ο καθηγητής,
ένας γέρος απ’ την κούραση ξαπλώνει
κι αντί στίχους, πλίθρες κόβει ο ποιητής!
Πλάι στο Δίκαιο είναι το φτυάρι.
Δίπλα στο σύγγραμμα δουλεύει το μυστρί.
Αγκαλιασμένα ο κασμάς το καλαμάρι
και οι λογάριθμοι με το σφυρί.
Στην εξορία μας, πόσο αστείο,
μαθαίνεις να’ σαι «μια καλή νοικοκυρά»,
παίρνεις στο μπάλωμα, στο πλύσιμο βραβείο
κάνεις τις πίκρες σου, γέλιο, χαρά!
Το παραπάνω τραγούδι περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Πολιτιστικά κι Ευτράπελα»του Γιώργου Φαρσακίδη που κυκλοφόρησε το 2014. Ξεκινάμε μ’αυτό, γιατί πιστεύουμε, ότι είναι η πεμτουσία της ζωής στις φυλακές και στις εξορίες: η ένωση της εργατιάς με τη διανόηση στον ίδιο αγώνα. Και ξέρουμε ότι πλήθος διανοουμένων και ποιητών είχαν προσχωρήσει σ’ αυτό τον αγώνα. Στα ίδια στρατόπεδα με τον Φαρσακίδη, ανάμεσα σε άλλους, πέρασαν και οι Ρίτσος, Λουντέμης, Κορνάρος, Λειβαδίτης, Ιμβριώτης.
Η περίοδος της Εθνικής Αντίστασης παρουσίαζε ένα όργιο πολιτιστικής ανάπτυξης και προσπάθειας μόρφωσης, όπως και στις φυλακές και στις εξορίες μετά. Αγωνιστές όλων των κοινωνικών τάξεων δρούσαν από κοινού δημιουργικά πολιτιστικά μαζί με καλλιτέχνες και διανοούμενους δίνοντας στην ιστορία το παράδειγμα μιας σημαντικής συνάντησης, ενός πρωτόγνωρου αμοιβαίου μπολιάσματος διανοουμένων, καλλιτεχνών, εργατικής τάξης, λαϊκών στρωμάτων, όπως φαίνεται και από το παραπάνω τραγούδι που το διατυπώνει με μια απλή, χιουμοριστική μορφή.
Βρισκόμαστε στο στρατόπεδο του Αϊ Στράτη. Ο Γιώργος Φαρσακίδης είχε τη φαεινή ιδέα να γράψει για μια πλευρά της ζωής στα στρατόπεδα που για τους περισσότερους «απ’ έξω» είναι άγνωστη: την απίστευτη ικανότητα των εξορίστων να αντιμετωπίζουν με σάτιρα και με χιούμορ τη μαρτυρική τους ζωή εκεί. Το βιβλίο αποτελείται από σύντομα «σκετς» φωτίζοντας όλες τις πλευρές, τα συναισθήματα, τις ανθρώπινες αδυναμίες και τα μεγαλεία με λόγο απλό αφηγηματικό. Τα μέρη είναι τέσσερα: Μέρος Πρώτο: Αϊ Στράτης-Μακρόνησος 1948-1950, Πολιτιστικά-μορφές-συμβάντα, Μέρος Δεύτερο: Αϊ-Στράτης 1950-1961, Μορφές και συμβάντα, Μέρος Τρίτο: Τα πολιτιστικά του Αϊ Στράτη και άλλα τινά, Μέρος Τέταρτο:«Αδειούχος Εξόριστος» και ξανά στον Αϊ-Στράτη. Στα δύο παραρτήματα ο αναγνώστης διαβάζει κατάπληκτος (εκτός απ’ αυτούς που γνωρίζουν) τα μουσικά κομμάτια που ο Γιώργος Φαρσακίδης θυμάται να έπαιξαν η ορχήστρα, η μαντολινάτα ή τραγούδησε η χορωδία, καθώς και τα θεατρικά έργα που θυμάται να παίχτηκαν. Καταλαμβάνουν σελίδες ολόκληρες! Ένα αυθεντικό φωτογραφικό υλικό ζωντανεύει πρόσωπα, απαθανατίζει καταστάσεις και – πώς να έλειπαν; – πολλά χαρακτικά του ίδιου μας μιλούν με τον συγκλονιστικό, αριστουργηματικά διεισδυτικό τρόπο τους.
Πάντα η αλήθεια
Το βιβλίο αποπνέει την ειλικρίνεια του αγωνιστή που δεν φοβάται ποτέ και πουθενά την αλήθεια και είναι μακριά από εξωραϊσεις και δαιμονοποιήσεις. ‘Όλα είναι βαθύτατα ανθρώπινα και δεν υπάρχουν τα απόλυτα μεγέθη του αλάνθαστου ούτε σ’ αυτό το κίνημα που κατόρθωσε τόσα απίθανα πράγματα τη δεκαετία που προηγήθηκε τα νέα μαρτύρια. Η διάθεση του δημιουργού να μην αποκρύπτει κάποια άσχημα εκδηλώνεται και στον κομματικό τομέα, για παράδειγμα στο«Εντολή καθαίρεσης» ή και αλλού εφιστώντας την προσοχή μας σε φαινόμενα προς αποφυγήν υποσημειώνοντας το περιστατικό με τα λόγια: «Ήταν επόμενο με μια τέτοια αντίληψη περί κομματικής πειθαρχίας κάποιοι βγαίνοντας έξω να ιδρύσουν δικά τους Ι.Χ. κινεζόφιλα, Μαρξιστικά-Λενινιστικά κλπ. κόμματα» χωρίς ωστόσο να το δικαιολογήσει.
Όμως, όσοι νομίζουν ότι με το να δίνει τέτοιο περιστατικό ο Φαρσακίδης δίνει λαβές για αντικομμουνιστική προπαγάνδα, θα απογοητευτούν. Όλο το βιβλίο, με όλες τις αδυναμίες των αγωνιστών, αποπνέει ύψιστο φρόνημα, ηθικό παράστημα και πειθαρχία που δεν οφείλονται απλώς σε ατομικά χαρακτηριστικά, αλλά στο κίνημα που ενέπνευσε το μεγαλειώδη αγώνα. Ο συγγραφέας καταλαβαίνει τις συνθήκες που κάθε φορά γεννούν φαινόμενα ή το καθιστούν δύσκολο να αποτρέπονται. Χαρακτηριστικό για την άλλη διάσταση του συγγραφέα-καλλιτέχνη είναι η επιλογή που σε κάποιες συνθήκες καταλαβαίνει ότι πρέπει να γίνει κι ας έρχεται σε αντίθεση με τη βασική κλίση του ανθρώπου. Ο ίδιος βρέθηκε μπροστά σε μια τέτοια επιλογή που στην ουσία δεν ήταν επιλογή. Έτσι, η κομματική εντολή που με το προηγούμενο παράδειγμα έδωσε την αρνητική πλευρά, σε άλλο παράδειγμα δίνει τη σοβαρή της μορφή μόλις ο Γιώργος Φαρσακίδης είχε προσληφθεί στην εφημερίδα «Αυγή» ως σκιτσογράφος:«Στη διάρκεια της ολιγοήμερης μου παραμονής στην Αθήνα […..] απρόσμενα λίγες μέρες αργότερα, από τη θαυμάσια προοπτική να δουλέψω σαν σκιτσογράφος, θα με προσγειώσει μια κομματική εντολή! –Με έγκριση του Πολιτικού Γραφείου, μου είπαν, θα μπεις στη Θεσσαλονίκη επικεφαλής μιας καινούργιας Κομματικής Οργάνωσης! –Μα…πήγα να τους μιλήσω για την πρόσληψη στην εφημερίδα. –Όταν μπαίνει κομματικό καθήκον, μου ξέκοψαν, δεν υπάρχουνε μα…[…]Και βέβαια σε μια εποχή που μια υπευθυνότητα μπορούσες να την πληρώσεις με το κεφάλι σου, το να πεις «δεν είναι στη φύση μου να ασκώ καθοδήγηση» (όπως τότε στην Οδησσό, είχε πει ο πατέρας μου όταν του έγινε πρόταση να αναλάβει πόστο κομματικό) ισοδυναμούσε με λιποταξία. Δε μου έμεινε να ευχαριστήσω για την εμπιστοσύνη και την τιμή που μου έκαναν και να παραπέμψω στις ελληνικές καλένδες το θρυμματισμένο όνειρο της σκιτσογραφικής μου σταδιοδρομίας» (σελ. 185/186).
Ο Γιώργος Φαρσακίδης μαζί με τους συντρόφους του, έμειναν 15 χρόνια «αλυσοδεμένοι σε τούτο το βράχο» από το 1946 μέχρι το 1961. Με το βιβλίο του «Πολιτιστικά κι ευτράπελα» μας άφησε ένα ιστορικό κειμήλιο ανεκτίμητης αξίας.
