Ξαναείδαμε χτες βράδυ στην ΕΡΤ τις “Θημωνιές ανακαλύπτοντας κάποια καινούργια στοιχεία: Για τη συγκεκριμένη ταινία _το τολμηρό, πολιτικό ντεμπούτο μεγάλου μήκους, που συνεχίζει να κοιτάζει κατάματα την ελληνική κοινωνία, άλλοτε σε βάθος και άλλοτε λίγο επιδερμικά, έχουμε μιλήσει πάνω από μια φορά

“Πίσω από τις Θημωνιές” – Το ανθρωποκεντρικό βλέμμα της Ασημίνας Προέδρου

Επιλεγμένο

Γιατί τέτοιο «άγχος» αυγουστιάτικα;

Μεγάλη πρεμούρα έχει πιάσει τελευταία διάφορες αστικές «γραφίδες» για τα μνημεία που στήνει το ΚΚΕ σε μια σειρά από περιοχές, αναδεικνύοντας και τιμώντας την ιστορία…

Γράφει ο \\ Αστέρης Αλαμπής _Μίδας

Ένας ψαράς και αγρότης, κάτοικος ενός παραλίμνιου χωριού στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας, πνιγμένος στα χρέη, αρχίζει να μεταφέρει μετανάστες με τη βάρκα του έναντι αδρής αμοιβής. Η γυναίκα του, νοικοκυρά και εκκλησάρισσα του χωριού, αναζητά τον πραγματικό Λόγο του Θεού, ενώ η κόρη τους προσπαθεί να ορίσει τη ζωή της μέσα στο καταπιεστικό περιβάλλον στο οποίο ζει. Μέχρι που ένα τραγικό γεγονός θα αλλάξει τις ισορροπίες και θα φέρει τους τρεις ήρωες μπροστά σε προσωπικά αδιέξοδα και αδυναμίες, με τον καθένα να πρέπει να αναλογιστεί για πρώτη φορά στη ζωή του το κόστος των πράξεών του. Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της Α. Προέδρου βουτάει στα βαθιά νερά της επαρχιακής Ελλάδας αφήνοντας ένα δυνατό κοινωνικό αποτύπωμα. Στην καρδιά του σεναρίου βρίσκεται μια ελληνική αγροτική οικογένεια, η οποία παρουσιάζεται ως οργανικό στοιχείο της ευρύτερης κοινωνίας. Μια οικογένεια που όχι μόνο δεν είναι αποκομμένη από τον κοινωνικό περίγυρο, αλλά επηρεάζεται και επηρεάζει με κάθε δυνατό τρόπο τις εξελίξεις. Οι κοινωνικές σχέσεις επηρεάζουν τις οικογενειακές σχέσεις σε βαθμό αποσάθρωσης, επιδρούν καταλυτικά στον πυρήνα τους. Σεναριακά χωρίζει την ιστορία της σε τρεις οπτικές, του πατέρα, της μητέρας και της κόρης, τόσο για να δείξει ότι η αλήθεια δεν βρίσκεται σε μια μόνο οπτική, άλλα στη σύνθεσή τους, όσο και για να βρει χώρο να αναπτύξει πιο ολοκληρωμένα όλους τους χαρακτήρες, ακόμα και τους περιφερειακούς που έχουν εξίσου καθοριστική συμβολή στην εξέλιξη της πλοκής. Οι ήρωες της ταινίας δεν είναι μονοδιάστατοι, μεταστρέφονται, φωτίζονται από αρκετές πλευρές, δημιουργώντας αντικρουόμενα συναισθήματα στον θεατή, όπως και η κάθε ιστορία διαμορφώνει διαφορετικά την άποψή μας για τους χαρακτήρες μέχρι το τέλος.

Η αλήθεια είναι ότι σε αντίθεση με το «Red hulk» που είχε επικεντρώσει ολοκληρωμένα σε ένα θέμα, εδώ καταπιάνεται με μια πλειάδα θεμάτων, που αντιμετωπίζονται περισσότερο σαν συνισταμένες που κινούν την κεντρική ιστορία. Όμως όλες οι θεματικές που καταπιάνεται, ακόμα και τα «στερεότυπα» που χρησιμοποιεί, αποτελούν έτσι κι αλλιώς πλευρές της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας…

Μια δεκαετία μετά το σοκ του μικρού μήκους (27λ) «Red Hulk» επιβεβαιώσει πως δεν υπήρξε τυχαία η θαρραλέα, ανήσυχη δημιουργός (σκηνοθεσία και σενάριο) που αποτύπωσε με ανατριχιαστικό timing και τη γέννηση _γιγάντωση του φιδιού της Χρυσής Αυγής. Στο «Πίσω από τις Θημωνιές» (διαδραματίζεται το 2015 κυκλοφόρησε Ιαν-2023), που η χώρα μας έζησε ένα ακόμη μεταναστευτικό κύμα το βλέμμα της ικανής σκηνοθέτιδας στρέφεται στον μικρόκοσμο μιας οικογένειας κοντά στα βόρεια σύνορα.

Κάθε κομμάτι ξεκινάει αλληγορικά σε κάθε κεφάλαιο (3 συνολικά, όσοι οι ήρωες) με ένα σμήνος μαύρων πουλιών, ενώ μια παρέα μικρών παιδιών παίζουν κοντά σε μια λίμνη. Η κάμερα τα παρακολουθεί από κοντά. Οι κινηματογραφικοί κώδικες, το νιώθεις, σε προετοιμάζουν για κάτι κακό, ένα ατύχημα, μια στιγμή που θα σκοτεινιάσει την υπέροχη ανοιξιάτικη ημέρα, ένα τραγικό γεγονός που θα αλλάξει για πάντα τις ζωές μιας ολόκληρης κοινότητας, μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Μια διεισδυτική “βουτιά” στην “διπλανή” μας πραγματικότητα _Μια καθημερινότητα σκληρή που θέτει διλήμματα, ζωής και θανάτου. Επιλογές και όρια. Το κακό δεν θα συμβεί, γιατί έχει ήδη συμβεί, πριν καν αρχίσει η ταινία. Και έχει ήδη σκεπαστεί με επιμέλεια κάτω από τόνους ψεμάτων, ανθρώπινης υποκρισίας, κάτω από άλλα μικρά και μεγάλα εγκλήματα που με τη σειρά τους κρατούν ολοζώντανο έναν κύκλο που δεν τελειώνει ποτέ, κρυμμένα κι αυτά στον βυθό της λίμνης, πίσω από τις θημωνιές. Αν ξεβραστούν, θα επιπλεύσουν για να (και αν) διαταράξουν την τακτοποιημένη ζωή όλων όσων υπήρξαν συνένοχοι στο έγκλημα. Και τότε ίσως κάτι αλλάξει…

Ο πατέρας δουλεύει στα κτήματα και περιστασιακά ως ψαράς για διανομές στην γειτονική (ακόμη τότε) Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, χρωστάει στην εφορία από μια «μαύρη» δουλειά που έκανε στο παρελθόν και θα ενδώσει στην πρόταση του προύχοντα κουνιάδου του να περνάει παράνομα μετανάστες από τα σύνορα. Η μητέρα έχει (κυριολεκτικά) τα κλειδιά της εκκλησίας της ενορίας, που αρνείται να φιλοξενήσει τους μετανάστες που ζουν έξω στον χιονιά, μια γυναίκα χωρίς θέση και άποψη που τακτοποιεί και «καθαρίζει» συνεχώς τις βρωμιές των άλλων. Η κόρη είναι ένα κορίτσι που δεν μπορεί να ελέγξει την «ενηλικίωση» της, παιδί για τον πατέρα της, γυναίκα για τον άντρα που αγαπάει, σταρ στα μουλωχτά στο μπουζουξίδικο όπου θα οργανώσει την επανάστασή της.

Αυτοί οι τρεις άνθρωποι αποτελούν τα τρία κεφάλαια της ταινίας της Ασημίνας Προέδρου σε ένα παιχνίδι με το χρόνο και τις οπτικές γωνιές που χρησιμοποιεί το τέχνασμα, όχι για να εντυπωσιάσει αλλά για να σκάψει ακόμη βαθύτερα μέσα στις επιθυμίες, τις αγωνίες, τις αντιδράσεις, τις μικρές ανεπαίσθητες στιγμές που ορίζουν ολόκληρες ζωές και εκείνες τις άλλες – τις στιγμές που θα μπορούσαν να ιδωθούν αλλιώς. Το μεγάλο ερώτημα είναι «πώς αλλιώς;», όταν, όπως συμβαίνει νομοτελειακά στις (ελληνικές) τραγωδίες, το παιχνίδι μοιάζει πάντα στημένο, οι μικροί άνθρωποι συνθλίβονται από όσους κρατούν την εξουσία και το τρίπτυχο «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια» συνεχίζει να θρέφει γενιές και γενιές ανθρώπων που νιώθουν πάνω στο πετσί τους την υποκρισία αλλά συνεχίζουν να είναι ρατσιστές, να κοινωνούν κάθε Κυριακή με λερωμένα από το έγκλημα χέρια και να φτιάχνουν οικογένειες γιάφκες για περίθαλψη εγκληματιών;

Ίσως ο τρόπος να «το δεις αλλιώς» είναι με το βλέμμα της Ασημίνας. Που αγαπάει τους ήρωες της, αλλά δεν τους μετακινεί από την γκρίζα γραμμή στην οποία βρίσκονται, θύματα και θύτες οι ίδιοι μιας εξωτερικής και μιας ολότελα δικής τους μοίρας. Που τολμά να ανοίξει την εικόνα του μικρόκοσμου που περιγράφει σε ακόμη περισσότερες ελληνικές παθογένειες (από την κρατική αναλγησία μέχρι την πατριαρχία και από τον ρατσισμό μέχρι την εκκλησία) ακόμη κι όταν δεν νιώθει πολύ σίγουρη να διαχειριστεί τη μεγάλη ταινία που αυτό προμηνύει. Που «φωτογραφίζει» (με το διάτρητο βλέμμα με τη σειρά του, του Σίμου Σαρκετζή) τα σύνορα σαν να επρόκειτο για το πιο όμορφο και ταυτόχρονα το πιο τρομακτικό μέρος στον κόσμο. Που δίνει (ίσως περισσότερο απ’ όσο χρειάζεται) χρόνο στους ηθοποιούς της για να αφηγηθούν τις ιστορίες τους – εδώ τον Στάθη Σταμουλακάτο, στην όπως πάντα άρτια και ολοκληρωμένη ερμηνεία, την Λένα Ουζουνίδου επιτέλους σε μια ολοκληρωμένη και εντός του εκτοπίσματός της εκρηκτική ερμηνευτική της σιωπή και την νεαρή Ευγενία Λάβδα σε μια απελευθερωτική σκηνή αυνανισμού.

Ίσως ο τρόπος να «το δεις αλλιώς» είναι με το βλέμμα της δημιουργού. Που στέκεται κι αυτή ακίνητη μπροστά στην Ιστορία, προσπαθώντας να την δει «αλλιώς». Με ένα βλέμμα αυστηρό, που κρύβει κατανόηση. Ένα βλέμμα κινηματογραφικό που κρύβει αλήθεια. Ένα βλέμμα που, περισσότερο ή λιγότερο διαυγές, παραμένει διαρκώς άγρυπνο και επείγον.

Ποιο είναι το «καλό» και ποιο το «κακό» _αντίθετα με τα πρώτα γουέστερν που καλοί ήταν οι σερίφηδες και κακοί οι Ινδιάνοι, εδώ τα πράγματα μπλέκονται Είμαστε _είναι οι πρωταγωνιστές μόνο καλοί ‘η μόνο κακοί; Υπάρχει διαχωριστική _κάποια «καθαρή» γραμμή; Μπορεί να είμαστε και τα δύο ταυτόχρονα; Ένας, σε πρώτη ανάγνωση, «καλός» μπορεί να κάνει μια πράξη αδιανόητα απάνθρωπη; Αδιανόητη; Και αν την κάνει, μετά τί; Γίνεται ένας άλλος; Έχει τύψεις; Ζει με αυτές; Πεθαίνει από αυτές; Και τι σημαίνει «καλός»; Του παπαδαριού; Της τοπικής κοινωνίας; Της πολιτείας και των νόμων της, όπως ορίζονται από το εκάστοτε οικονομικό_πολιτικό_κοινωνικό –στην περίπτωσή μας αστικό σύστημα; Ηθική υπαρξιακή φιλοσοφία ή θεωρητική ακροβασία στον καναπέ; Υπάρχει «ιερό πεζοδρόμιο»; Μάχη διέξοδος;

Σε μια ανηφόρα «χωρίς σημαίες και ταμπούρλα» οι απαντήσεις υπάρχουν, αλλά δεν είναι εύκολα αναγνώσιμες …μας σημαδεύουν και μας λοξοδρομούν, μας γονατίζουν και μας σηκώνουν μέσα από τον αγώνα επιβίωσης δικής μας των παιδιών μας και των εγγονιών μας (όσοι έχουμε) συνήθως έτη φωτός μακριά από όσα θα θέλαμε ή θεωρούμε ότι πρέπει να είμαστε, ένας καμβάς που σε βουλιάζει με γλύκα στην λίμνη της Δοϊράνης …

ℹ️  Συμπαραγωγή Ελλάδα, Γερμανία, Βόρεια Μακεδονία, 2022 _118λ
🎥 Διαθέσιμο στο ertflix ως ⚓ 6 Ιούνη

Σκηνοθεσία 🎥  Σενάριο: Ασημίνα Προέδρου

• Παραγωγή: Ιωάννα Μπολομύτη, Μάρκους Χάλμπερσμιντ, Βλαντιμίρ Αναστάσοφ, Αντζελα Νεστόροφσκα
• Φωτογραφία: Σίμος Σαρκετζής
• Μοντάζ: Ηλέκτρα Βενάκη
• Μουσική: Μάριος Στρόφαλης
• Πρωταγωνιστούν: Στάθης Σταμουλακάτος, Λένα Ουζουνίδου, Ευγενία Λάβδα, Χρήστος Κοντογεώργης, Ντίνα Μιχαηλίδου
  • Διανομή: Tanweer