Φιλοξενούμενος ο Γιώργος Βαξεβάνης //
Η σχέση μητέρας και παιδιού ως σχέση μορφής και περιεχομένου: ένα παράδειγμα για την κατανόηση της αναγκαιότητας
Αρχικά να ξεκαθαρίσω για όλες εκείνες τις φωνές που είναι έτοιμες να φωνάξουν κατευθείαν «Κοινωνικός Δαρβινισμός!», γιατί δεν έχουν μάθει (ή δεν θέλουν να μάθουν) να κρίνουν την ουσία ενός επιχειρήματος, δεν ισχυρίζομαι ότι το βιολογικό ταυτίζεται με το κοινωνικό φαινόμενο. Ωστόσο, αν και με διαφορετικό τρόπο, και τα δύο υποτάσσονται στους νόμους της Διαλεκτικής. Είναι εσκεμμένα ένα παράδειγμα εκλαΐκευσης για τον κόσμο που άσχετα αν έχει επαφή με τη φιλοσοφία ή όχι, στον 21ο αιώνα είναι ανάγκη να κατανοήσουμε την έννοια της αναγκαιότητας και την διαλεκτική φύση της ζωής για το ξεπέρασμα του συστήματος.
Εισαγωγή
Ένα από τα πράγματα που είχε ο Μαρξ στο νου όταν ανέλυε ένα οποιοδήποτε κοινωνικό φαινόμενο ήταν ο Νόμος της Αντιστοιχίας ανάμεσα στη Μορφή και το Περιεχόμενο. Διδασκόμενος από τον Χέγκελ τη Διαλεκτική, ο Μαρξ αξιοποίησε αυτό το εργαλείο της σκέψης για να ανακαλύψει την κίνηση που κρύβεται μέσα σε ένα φαινόμενο, τις φάσεις από τις οποίες περνάει, τις αναγκαιότητες που θέτει κάθε φορά στο υποκείμενο και άρα και τη σχέση του υποκειμένου και της δημιουργικής του δράσης με αυτό. Δεν πρόκειται για μία κίνηση που συντελείται απολύτως αυτόματα, χωρίς της δράση του ανθρώπου.
Για παράδειγμα μέσα στα σπλάχνα του (ύστερου) φεουδαρχικού μεσαίωνα αρχίζουν να αναπτύσσονται νέες παραγωγικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων που θα δώσουν μία νέα ώθηση στην παραγωγή (π.χ Ιταλία, Αγγλία, μετέπειτα Γαλλία). Έτσι αυτό θα οδηγήσει σε νέες, πιο αποδοτικές μεθόδους αγροκαλλιέργειας (π.χ τριζωνική καλλιέργεια, αγρανάπαυση), στην ανάπτυξη της τεχνολογίας (π.χ τροχοφόρο άροτρο με σιδερένιο υνί, ανεμόμυλοι) και στην καλύτερη αξιοποίηση των πρώτων υλών. Φυσικά οι νέες ιδέες, η εφευρετικότητα και οι ανακαλύψεις του ανθρώπου ήταν καθοριστικό μέρος αυτής της ανάπτυξης.
Τελικά η τελευταία πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις (ειδικά με τα υπερπόντια ταξίδια και τις αποικίες), όπου η νέα παραγωγή που δημιουργήθηκε ασφυκτιούσε μέσα στο παλιό φεουδαρχικό καθεστώς. Αυτό οδήγησε τους ανθρώπους στο να έρθουν σε σύγκρουση μαζί του και να το καταλύσουν. Βασικός φορέας αυτής της αλλαγής ήταν η νεογέννητη αστική τάξη, η οποία είχε άμεσο υλικό συμφέρον από την απελευθέρωση της παραγωγής και την ανάπτυξη του εμπορίου. Έτσι ήρθαν στη ζωή η Αγγλική Ένδοξη Επανάσταση, η Αμερικανική Επανάσταση και η Γαλλική Επανάσταση που έγιναν οι Κινητήριες Δυνάμεις αυτής της αλλαγής που επρόκειτο να συντελεστεί στον κόσμο.
Μετά από αυτές, μια νέα κοινωνία θα φέρουν στον κόσμο οι άνθρωποι, την Αστική Κοινωνία, μια κοινωνία τελείως διαφορετική και ποιοτικά ανώτερη από την μεσαιωνική. Έτσι το περιεχόμενο (παραγωγή και ιδέες) έφερε μία νέα μορφή (αστική κοινωνία), πραγματοποιώντας έτσι το νόμο της αντιστοίχισης μορφής-περιεχομένου.
Το παράδειγμα μητέρας-παιδιού για την κατανόηση της κίνησης.
Η κατανόηση αυτής της κίνησης είναι πολύ σημαντική για το σήμερα, καθώς βρισκόμαστε σε μία αντίστοιχη εποχή. Σε μία εποχή όπου οι υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις έχουν παλιώσει εδώ και καιρό και δεν αφήνουν την παραγωγή και τους ανθρώπους να αναπτύξουν μία νέα κοινωνία, τελείως διαφορετική και ποιοτικά ανώτερη από την αστική.
Διότι η σύγχρονη παραγωγή (υλική και πνευματική) που έχει αναπτυχθεί μέσα στα σπλάχνα της αστικής κοινωνίας ωθεί την ανθρωπότητα προς το καθολικό ξεπέρασμα φαινομένων όπως η αστεγία, η πείνα, η αμορφωσιά, οι ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης (και κύησης), η αστικοποίηση κ.α, η αντιμετώπιση των οποίων μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την αξιοποίηση όλων των ανθρώπων (αφού χρειαζόμαστε σπίτια και οικοδόμους, τρόφιμα και αγρότες, σχολεία και δασκάλους, νοσοκομεία και γιατρούς, εμπλουτισμό της υπαίθρου με ζωή κ.α) και άρα μόνο με την κατάργηση της ανεργίας και του ρατσισμού.
Επίσης τα μέσα που διαθέτουμε σήμερα ενώνουν τους λαούς περισσότερο όσο ποτέ και καθιστούν τα σύνορα του έθνους-κράτους ένα παλιό συρματόπλεγμα. Ένας νέος, διεθνικός πολιτισμός βρίσκεται στα σπλάχνα της αστικής κοινωνίας, πράγμα που δεν σημαίνει καθόλου την κατάργηση του εθνικού πολιτισμού, μα αντίθετα την διάδοσή του σε όλο τον πλανήτη, η οποία είναι αναγκαία για την παραπέρα ανάπτυξη του πολιτισμού (υπάρχει άλλωστε κάποιος τρόπος που να μπορεί να καταργήσει τον Αριστοτέλη και τον Κομφούκιο, το Θωμά τον Ακινάτη, το Νεύτωνα και τον Ρουσώ;).
Ας περάσουμε τώρα στο παράδειγμα.
Έχουμε μία νέα γυναίκα, η οποία στα σπλάχνα της κυοφορεί ένα έβρυο. Το έμβρυο είναι αδύνατο να αναπτυχθεί δίχως τη γυναίκα, έξω από το σώμα της, δίχως την προστασία, τη ζεστασιά και την τροφή που του παρέχει μέσω του πλακούντα, ο οποίος το κρατάει ενωμένο με τη γυναίκα. Έτσι λοιπόν όσο περνάει ο καιρός, χάρη σε αυτά, το έμβρυο αναπτύσσεται και μεγαλώνει μέσα στην κοιλιά της. Σε αυτή τη φάση λοιπόν, η γυναίκα και το σώμα της αποτελούν πηγή ανάπτυξης για το έμβρυο. Είναι τόσο αναγκαία για αυτό, χωρίς τα οποία δεν μπορεί να αναπτυχθεί.
Στη συνέχεια καθώς έχουν περάσει οι μήνες, το έμβρυο μέσα στην κοιλιά της γυναίκας πλέον, και χάρη σε αυτή, έχει εξελιχθεί σε βρέφος με πλήρως σχηματισμένα τα όργανα και τα σεξουαλικά του χαρακτηριστικά. Ωστόσο σε αυτό το σημείο συντελείται μία σημαντική αλλαγή. Το βρέφος πλέον ζητάει την διέξοδο από το σώμα της, διότι η επιπλέον παραμονή του σε αυτό καθίσταται επικίνδυνη τόσο για το ίδιο, όσο και για τη γυναίκα. Μία τέτοια παραμονή επιφέρει την κρίση. Η κοιλιά, ο πλακούντας και γενικότερα το σώμα της από προστατευτικό περίβλημα και ζωοφόρος πηγή που ήταν στην αρχή αναγκαία, τώρα μετατρέπονται σε εμπόδιο, σε τροχοπέδη για την παραπέρα ανάπτυξη του βρέφους, εμπόδια τα οποία πρέπει εξίσου αναγκαία να ξεπεραστούν. Η γυναίκα πλέον από πηγή ανάπτυξης μετατρέπεται σε πηγή παρακμής για το βρέφος.
Η έξοδος από την κοιλιά της είναι τόσο αναγκαία για το τελευταίο, που διαφορετικά δεν μπορεί να επιβιώσει και να αναπτυχθεί παραπέρα. Όταν τελικά βγει από την κοιλιά και κοπεί ο πλακούντας που τον ενώνει μαζί της, όταν απεξαρτηθεί από το σώμα της, τότε το νεογέννητο παιδί μπορεί να παρακολουθήσει την περαιτέρω φυσική του ανάπτυξη*.
Επίλογος
Το παραπάνω παράδειγμα μας δίνει τη σχέση μορφής (μητέρα) και περιεχομένου (έμβρυο) σε ένα βιολογικό φαινόμενο, την οποία όμως συναντάμε και στο κοινωνικό φαινόμενο. Τη μορφή εδώ αποτελούν οι σχέσεις παραγωγής (Κεφάλαιο-Μισθωτή Εργασία) και το περιεχόμενο οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας, οι δυνάμεις της εργασίας (Άνθρωποι, ιδεολογία, τεχνογνωσία, γη, μηχανές, εργαλεία, πρώτες ύλες).
Η εργασία έχει αναπτυχθεί τόσο πολύ στην κοιλιά του κεφαλαίου ώστε καθίσταται αναγκαία η έξοδος από αυτή, διαφορετικά η εργασία δεν μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω. Γίνεται αναγκαίο να κοπεί ο πλακούντας που κρατάει ενωμένη την ανεπτυγμένη εργασία με το κεφάλαιο. Ο πλακούντας της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής πρέπει να κοπεί. Διαφορετικά η ανάπτυξη της εργασίας θα συνεχίσει να κλωτσάει την κοιλιά του κεφαλαίου και της κοινωνίας δημιουργώντας κρίσεις, έως ότου εξέλθει από αυτή.
Έως ότου δηλαδή η ίδια η εργατική τάξη πραγματοποιήσει τον τοκετό, αφού είναι η τάξη που έχει το άμεσο υλικό συμφέρον από αυτή την απελευθέρωση της παραγωγής.
Και κάτι τελευταίο.
Στην ουσία η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής δεν έρχεται μέσα από την κατάργηση, αλλά μέσα από μία τόσο μεγάλη επέκτασή της σε όλους τους ανθρώπους, ώστε αυτή γίνεται κοινωνική. (Την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας τη βιώνουν τώρα οι άνθρωποι με το να μην έχουν συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής στην κατοχή τους.)
Και δεν μιλάμε για επικράτηση αναρχίας μετά από μία τέτοια πράξη, μα για μία κοινωνικά σχεδιασμένη οργάνωση της εργασίας με βάση τις επί τόπου ανάγκες, οι οποίες θα εκφράζονται και θα αποφασίζονται μέσα από τη «Βουλή» των εργαζομένων, των αγροτών, των στρατιωτών, των γυναικών, των νέων και των ηλικιωμένων. (Την επικράτηση της αναρχίας τη βιώνει τώρα ο κόσμος με την αναρχία της αγοράς.)
Στην ουσία δεν μιλάμε για κατάργηση της βουλής και της δημοκρατίας (όπως ισχυρίζονται μερικοί μερικοί), αλλά για μία τόσο μεγάλη επέκτασή τους στους ανθρώπους και στο χώρο εργασίας, φοίτησης και γενικά δράσης τους, ώστε δημιουργούνται παντού «λαϊκά κοινοβούλια» και η δημοκρατία εμπλουτίζεται τόσο ώστε μετατρέπεται σε λαϊκή δημοκρατία. (Την κατάργηση της δημοκρατίας τη βιώνει ο λαός κάθε 4 χρόνια εδώ και πολλά χρόνια, αλλά και καθημερινά στην εργασία, στις σπουδές, στην ανεργία και στον περιορισμένο χρόνο.)
(*Η ίδια διαδικασία συντελείται ξανά και στο επόμενο στάδιο ανάπτυξης του παιδιού. Αρχικά οι γονείς έχουν έναν αναγκαίο ρόλο, αποτελώντας βασική πηγή ανάπτυξής του. Χωρίς αυτούς το παιδί δεν μπορεί να αναπτυχθεί. Όταν όμως φτάσει και ενηλικιωθεί, χάρη σε αυτή την ανάπτυξη, τότε η εξάρτηση από τους γονείς γίνεται εμπόδιο στην παραπέρα ανάπτυξη του ενήλικα, που αν δεν ξεπεραστεί σχετικά σύντομα επιφέρει κρίσεις στον ψυχισμό του. Γίνεται απαραίτητος ο απογαλακτισμός, η ανεξαρτητοποίηση του νέου από τους γονείς για την παραπέρα ανάπτυξή του.)

Βαξεβάνης Γιώργος. Απόφοιτος τμήματος ΙΑΚΑ (Ιστορικό Αρχαιολογικό Κοινωνικής Ανθρωπολογίας) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, μεταπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών στον τομέα της Πολιτικής Φιλοσοφίας (ΑΠΘ)