Γράφει ο Ηρακλής Κακαβάνης //
Υπάρχουν άνθη που μοιάζουνε με τα χέρια
Τα δάχτυλά τους ψαύουν κι ευωδιάζουν
(Γ. Σεφέρης «Ενδοχώρα» 1945)
Ημερολογιακά μπήκαμε στην άνοιξη. Το μαρτυρά και η φύση που σιγά σιγά προβάρει τα στολίδια της. Αλλους (για να είμαστε ακριβείς κυρίως τις γυναίκες) τους εμπνέει με λουλούδια. Χρώματα και αρώματα και εμείς βρίσκουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε για τα ονόματα …της άνοιξης. Ονόματα που προέρχονται από παρομοιώσεις προς τις ιδιότητες των φυτών που ταιριάζουν στους ανθρώπους, κυρίως στις γυναίκες.
Αρκετά είναι αυτά τα ονόματα. Η άνθιση, το χρώμα, το μοσχοβόλημα, η τρυφερότητα, η ποικιλία των εξωτερικών χρωμάτων τους, η γοητεία, η τρυφεράδα, και η απαλότητά τους, ή ακόμα και το ύψος και η λυγεράδα μερικών φυτών, που θυμίζουν και συγκρίνονται με το βεργολυγερό κορμί και το ανάλαφρο γυναικείο περπάτημα. Είναι τα χαρίσματα της φύσης τα οποία απολαμβάνει ο άνθρωπος και στη φύση και στον εαυτό του. Ταυτισμένα τα περισσότερα με τη γυναίκα που τη θέλουμε να έχει όλα τα αρώματα και την ομορφιά των λουλουδιών.
Την πρόθεση εμπέδωσης της λογικής του αυταρχισμού προδίδει η πρόταση του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου της Νέας Δημοκρατίας, Θάνου Πλεύρη, για ποινικοποίηση χρήσης της λέξης «μπάτσος»… Η…
Σε αυτό το δημοσίευμα δεν τα καταγράφουμε όλα, μόνο μερικά. Θα ολοκληρώσουμε την ενότητα «Ονόματα που προέρχονται από παρομοίωση προς τα φυτά» με άλλα δημοσιεύματα και παράθεση συγκεντρωτικών ποσοτικών στοιχείων όπως προκύπτουν από τη σχετική πανελλαδική μας έρευνα σε αντιπροσωπευτικό πανελλαδικό δείγμα 52.927 γυναικών και 99.246 ανδρών. Το δείγμα προέρχεται από τους τηλεφωνικούς καταλόγους του ΟΤΕ και η έρευνα διενεργήθηκε από το 2009 έως το 2013.
Το ωραίο και αρωματικό του λουλουδιού εκφράζουν η Λελούδα (5 εμφανίσεις), η Λουλούδα (2), Λουλουδιά, Λουλούδη (από 1 εμφάνιση). Σπάνια θα τα ακούσεις σήμερα, μιας και οι φέρουσες το όνομα χρησιμοποιούν υποκοριστικά, π.χ. Λούλα το οποίο υπάρχει και ως αυτόνομο βαπτιστικό με 5 εμφανίσεις. Από την ιδιότητα της άνθησης με την οποία παρομοιάζεται η νεότητα και ομορφιά των γυναικών η Ανθή < άνθος – αυτή που ακμάζει, αυξάνει (158 εμφανίσεις), Ανθούλα (21 εμφανίσεις), Ανθούσα (4 εμφανίσεις) Ανθίτσα (3 εμφανίσεις), Ανθοδέσμη (1 εμφάνιση), Ανθια (4 εμφανίσεις), ο Ανθος – χρησιμοποιείται ήδη από την αρχαιότητα – (3 εμφανίσεις), Ανθούλης (1), Ανθιμος < άνθος αυτός που είναι ικανός να ακμάσει (18 εμφανίσεις) Ανθέμιος – φυτικό διακοσμητικό στοιχείο της αρχαιότητας – (2 εμφανίσεις). Και τα σύνθετα Ευανθία < ευάνθης ευ + άνθος = λουλουδιασμένος ανθηρός (178 εμφανίσεις) Ανθίππη (5 εμφανίσεις) – Προέρχεται από τη μυθολογία. Μας είναι γνωστή μία από τις Θεσπιάδες. Μαριάνθη, ή Μαρία + Ιάνθη (135 εμφανίσεις), Μυριάνθη <μυριο + άνθη = αμέτρητα άνθη ή μυρο +ιάνθη = για το άρωμα του μενεξέ (1 εμφάνιση), η Φιλάνθη που αγαπάει τα λουλούδια και η Πολυάνθη που έχει πολλά άνθη από 2 εμφανίσεις. Τη μεγάλη ποσότητα ανθών δηλώνει και το Αριάνθη (<παραγωγικό επίθημα αριά + άνθος) με 1 εμφάνιση όπως και τα Υάνθη, Ωραιάνθη. Το Κλεάνθης (63) που μας έρχεται από την αρχαιότητα και τα θηλυκά του Κλεάνθη (36) και Κλεανθία (1). Η Φιντανιώ (< φυντάνι) για την τρυφερότητα ίσως και γιατί συμβολίζει την καταγωγή, δεν εμφανίζεται στο δείγμα.
Το Νεόφυτος, όνομα που χρησιμοποιείται ιδιαίτερα από κληρικούς. Από τον κόσμο των φυτών προέρχεται (νέος + φύω/ομαι) και δηλώνει αυτόν που βλάστησε πρόσφατα, η διάδοσή του όμως οφείλεται στην εκκλησιαστική σημασία του αφού δηλώνει το νεοβαπτιζόμενο στο χριστιανισμό και στην ταύτιση με ομώνυμο άγιο, 20 εμφανίσεις και το θηλυκό του Νεοφύτα με 1 εμφάνιση.
Χρυσάνθη [(< χρυσός + ανθη) 273 εμφανίσεις], Χρύσανθος [( < χρυσός + ανθος) 41 εμφανίσεις]. Από τη μυθολογία μας είναι γνωστή η Χρυσανθίς (ιδος), Αργεία που πληροφόρησε τη Δήμητρα για την αρπαγή της Περσεφόνης. Από το χρυσάνθεμο που το όνομά του σημαίνει το άνθος του χρυσού αν και οι παλαιότεροι το λένε Αγιοδημητριάτικο αφού βρίσκεται στις δόξες του κυρίως τον Οκτώβριο. Η προέλευσή του είναι από την μακρινή Ανατολή, την Κίνα και την Ιαπωνία. Πρώτοι οι Ολλανδοί το έφεραν στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα σπάνια υπάρχει κήπος ή μπαλκόνι χωρίς χρυσάνθεμα.
Αγράμπελη (1 εμφάνιση) – αγρός + άμπελος – αναρριχητικό διακοσμητικό φυτό. Ανελίσσεται μέχρι τις κορυφές υψηλών δένδρων, αλλά και σε στέγες σπιτιών Τον Ιούλιο και Αύγουστο, την εποχή δηλαδή της ανθοφορίας αντιλαμβάνεται κανείς την παρουσία της αγράμπελης από μακριά, από το έντονο σαν πικραμύγδαλου άρωμά της.
Το Τριφυλλία (1 εμφάνιση) από το ποώδες φυτό τριφύλλι, με φύλλα σύνθετα από 3 φυλλαράκια και άνθη κόκικινα και μοβ.
Ροδάμα (1 εμφάνιση) από το ροδάμι, ο βλαστός, το κλωνάρι. «να μπουμπουκιάσει το κλαρί ν’ ανοίξει το ροδάμι».
Καμέλια (2 εμφανίσεις) από το ομώνυμο φυτό που καλλιεργείται ως καλλωπιστικό για τα εντυπωσιακά του άνθη.
Από το βάλσαμο, την αρωματική ρητίνη που εκκρίνεται από διάφορα φυτά Βαρσάμης (5 εμφανίσεις) Βαλσάμης (καμία εμφάνιση) Βαλσάμος (1 εμφάνιση) Βαλσαμάκης (1 εμφάνιση) Βαλσάμη (καμία εμφάνιση) Βαρσάμω Βαλσάμω (από 1 εμφάνιση).
Από τη βαλεριάνα (το ηρεμιστικό της φύσης) < valeriana θηλ του valerianus < Valerria (εριοχή τη Ιταλίας όπου φύτρωνε το φυτό) προκύπτει το Βαλεριανός με 1 παρουσία στο δείγμα.
Το Φυλλίς (δεν εμφανίζεται) εκτός από όνομα μυθολογικών προσώπων είναι και όνομα που έδιναν συχνά οι ποιητές σε βοσκοπούλες. Σήμερα χρησιμοποιείται, ανήκει στην κατηγορία των πολύ σπάνιων ονομάτων.
Λευκή (6 εμφανίσεις) από το δέντρο λεύκα για το υψοτενές της. Στη μυθολογία η νύμφη Λευκή η οποία αρπάχτηκε από τον Άδη, μεταμορφώθηκε από αυτόν σε λευκή λεύκα μετά το θάνατό της.
Ελάτη (1 εμφάνιση) από το αιωνόβιο δέντρο με ίσιο και λείο κορμό που αναπτύσσει μεγάλο ύψος. Στη αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν το αρσενικό Έλατος.
Βέργα
Βέργος (3 εμφανίσεις) Βέργης (2) Βεργούλα (1 εμφάνιση) από τη βέργα για το ευθυτενές. Η βέργα είναι μεσαιωνική λέξη και ετυμολογείται από τη λατινική virga (= ράβδος, κλωνάρι).
Συναντάται ήδη από την εποχή των Παλαιολόγων ως βαφτιστικό και ως επώνυμο. Το βαφτιστικός Βέργος όπως και τα παλαιότερα Βεργής, Βέργω, προήλθε από τη λέξη βεργί, ευλύγιστη ράβδος.
Πιθανά από λεπτή και εύκαμπτη βέργα που στην Ήπειρο τη λένε βεργινάδα, υπάρχει και ομότιτλο τραγούδι, να προέρχεται το όνομα Βεργενάδα, όπως και όνομα το οποίο δεν καταγράψαμε στην έρευνά μας.
Μελιά
Ανθίζει τον Απρίλη μαζί με την πασχαλιά και τα άνθη τους έχουν το ίδιο χρώμα. Από ανθεκτικό ξύλο μελιάς το Μελίνα (πιθ. μέλινη <επίθ. Μέλινος) με 4 εμφανίσεις.
Μανώλια
Από το μοναδικό σε άρωμα λουλούδι μανώλια το όνομα Μανώλια με 1 εμφάνιση στο δείγμα. Τα άνθη της είναι μονά, λευκού χρώματος και βγαίνουν νωρίς την Άνοιξη πριν ακόμα βγουν τα φύλλα. Είναι το τέλειο φυτό για να “καλωσορίζουμε” την Άνοιξη μέσα από τον κήπο μας. Μας ήρθε από τη Μαρτινίκα της Αφρικής. Πήρε το όνομά της τον 17ο αιώνα από τον βοτανολόγο – αυθεντία της εποχής του – Pierre Magnolo.
Να μου μιλάς τη γλώσσα
που μιλούν οι μανόλιες
(Θανάσης Κωσταβάρας, «Άνθη θαλερά μέσα στον κήπο του έρωτα»).
Βαμβακιά Για το πολύκλωνο και τη λευκότητα της άνθισης, Μία εμφάνιση στο δείγμα.
Βιολέτα
Βιολέτα (32 εμφανίσεις) ιταλικό Violetta υποκοριστικό του viola < λατινικό viola μενεξές. Βιόλα (1). Μενεξιά ή Μενεξία (τούρκ. Menekse) από το άνθος της (4 εμφανίσεις), Ιάνθη (ίανθος το άνθος του μενεξέ), Ιάσμη (ίασμος = το γιασεμί). Πανέμορφη, ευωδιαστή με ποικιλία χρωμάτων. Ο ποιητής Chaucer το ονόμασε «το μάτι της ημέρας» επειδή κλείνει τα βράδια και ανοίγει μόλις ανατείλει.
Ο Θεόφραστος (400 π.Χ.), και ο Πλίνιος αναφέρουν στα γραπτά τους τη βιολέτα. Στα αρχαία ελληνικά ονομαζόταν «ίον» και σύμφωνα με τη μυθολογία πήρε το όνομά της προς τιμήν της Ιούς, κόρης του βασιλέα Ιναχου του Αργους. Οι βιολέτες ήταν το αγαπημένο λουλούδι της Ιωσηφίνας – γι’ αυτό και έγινε το σύμβολο του Ναπολέοντα και της συζύγου του.
Από το Ιόλη (μενεξές) και το άνθος ο συνθέτης Αρθ. Σ. Σάλιβαν έφτιαξε το όνομα Ιολάνθη και ονόμασε έτσι οπερέτα του που έγραψε το 1182. Δεν εμφανίζεται στο δείγμα μας, όμως χρησιμοποιείται, όπως και ο τύπος Γιολάνθη.
Υπάρχει και το βότανο πικροβιολέτα ή πικροδιαλέτα που το έδιναν στα παιδιά για δυναμωτικό. Από αυτό μάλλον προέρχεται και το όνομα Διαλέτα (1 εμφάνιση). Όνομα που το συναντάμαι στα τέλη του 18ου αιώνα σε δημοτικό τραγούδι αφιερωμένο στο πρωτοπαλίκαρο του Λάμπρου Κατσώνη, Λουκά Καλιακούδα:
Να ‘μουν πουλί να πέταγα, να πήγαινα του ψήλου,
ν’ αγνάτευα κατ’ την Φραγκιά το έρημο το Θιάκι,
ν’ ακουρμαστώ τη Λούκαινα, τη μαύρη τη Διαλέτα,
πώς κλαίει, πώς μοιριολογάει, πώς χύνει μαύρα δάκρυα.
Σαν την τρυγόνα χλίβεται, σαν το παπί μαδιέται,
σαν του κοράκου τα φτερά μαυρίζει η φορεσιά της.
«Η νύχτα μυρίζει γιασεμί»
Στα ελληνικά σπίτια δεν έπαυσε ποτέ η συνήθεια του στολισμού με πλήθος από λουλούδια και δέντρα. Είτε στο έδαφος φυτεμένα – στον κήπο, στα πεζοδρόμια – είτε σε γλάστρες τοποθετημένες στο μπαλκόνι ή γύρω από το σπίτι. Ένα γιασεμί πάντα υπάρχει. Και τη νύχτα με το αεράκι μυρίζει ο τόπος όλος.
Από την ωραιότητα και το εύοσμο του γιασεμιού η Γιασεμή (18 εμφανίσεις), Γιασίμω (1 εμφάνιση). Με δ από παρετυμολογία Διασεμή (καμία εμφάνιση), Διασεμούλα (1 εμφάνιση).
Βασιλικός
Το όνομά δηλώνει αυτόν που αναφέρεται ή ανήκει στον βασιλιά και προέρχεται από τη λέξη «βασιλεύς». Φανερώνει την εκτίμηση που έτρεφαν για αυτόν οι αρχαίοι λαοί. Ισως το όνομα συνδέεται με αυτή τη σημασία της λέξης ίσως με τις ιδιότητες του ομώνυμου λουλουδιού και την χριστιανική επένδυση που επιχείρησε η εκκλησία. Σύμφωνα με αυτή το φυτό φύτρωσε στο χαμένο τάφο του Χριστού και η έντονη μυρωδιά του έγινε αφορμή να ανακαλυφθεί. γιατί κατά την παράδοση φύτρωσε στο μέρος που είχε ταφεί ο Τίμιος Σταυρός, και με το άρωμά του οδήγησε την Αγία Ελένη στην ανακάλυψή του. Και έτσι το φυτό πήρε το όνομά του από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς Χριστός. Και σήμερα γίνεται χρήση του βασιλικού στη γιορτή της υψώσεως του τιμίου Σταυρού. Από αυτή τη θρησκευτική παράδοση εμπνέεται και ο Βιζυηνός σε διήγημά του δημοσιευμένο στην ΕΣΤΙΑ το 1882 με τον τίτλο «Βασιλικός».
Από τους Ελληνες αγαπήθηκε όσο κανένα άλλο φυτό. Ο λαός τον ύμνησε με πολλά δημοτικά τραγούδια και παροιμίες.
Χαλάλι σου Βασιλικέ όσο νερό κι΄αν πίνεις,
γιατί τό κάμεις άρωμα καί πίσω μου τό δίνεις!
(κρητική μαντινάδα)
Στην έρευνά μας δεν το συναντήσαμε όμως χρησιμοποιείται ως βαπτιστικό, συνηθέστερα ως επίθετο.
Μαντζουράνα
Φυτό ποώδες με πολλές παραφυάδες, με φύλλα μικρά και μυρωδάτα, συγγενικό της ρίγανης. Τα άνθη της είναι φαιά με λέπια. Ανθίζει από Ιούλιο μέχρι Σεπτέμβριο. Στην Ελλάδα υπάρχει σαν αυτοφυές ωστόσο συνηθίζεται να καλλιεργείται από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες το εκτιμούσαν πολύ και γνώριζαν τις φαρμακευτικές του ιδιότητες. Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε σαν αντισηπτικό. Η μαντζουράνα χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, την μαγειρική, την ζαχαροπλαστική και σαν θεραπευτικό υλικό. Το όνομα μαντζουράνα έχει 1 εμφάνιση στο δείγμα.
