Γράφει ο Γιώργος Μουσγάς //
Το πρωί της 6ης Ιούλη 2022 ξεκίνησε το στερνό ταξίδι του Γεράσιμου Νοταρά, που έφυγε απ’ τη ζωή σε ηλικία 86 χρονών. Κηδεύτηκε στο Κοιμητήριο της Καλλιθέας.
Συγκλονιστική ήταν η στιγμή που μια θεραπεύτρια του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) σήκωσε το φέρετρο πρός την τελευταία κατοικία του. «Ήταν το λιγότερο που θα μπορούσαμε να κάνουμε για αυτόν τον άνθρωπο», όπως έλεγε μια άλλη θεραπεύτρια απ’ την κοινότητα «Έξοδος» στη Λάρισα, που ταξίδεψε πρωί-πρωί για να είναι στην κηδεία…
Ο Γεράσιμος Νοταράς υπήρξε μια εμβληματική προσωπικότητα της αντιδικτατορικής πάλης. Βαρύ και το τίμημα της δράσης του μέσα απ’ την οργάνωση «Δημοκρατική Άμυνα». Πενταετής φυλάκιση και άγρια βασανιστήρια στη Μπουμπουλίνας και στο αντιτορπιλικό «Έλλη». «Ήταν ο αρχοντικός ψηλός των φίλων του. Ψηλός στο μπόι μα πιο πολύ στο φρόνημα» όπως τον αποχαιρέτησε ο συναγωνιστής του Λαοκράτης Βάσσης.
Τον κυρίαρχο (και βρώμικο) ρόλο των ΜΜΕ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης – κυρίως του Facebook – στην ενορχηστρωμένη εκστρατεία με στόχο την αποσιώπηση των…
Η μεταπολιτευτική πολιτική διαδρομή του Γεράσιμου Νοταρά ήταν: ΠΑΣΟΚ-διαγραφή, Σοσιαλιστική Πορεία, Συμμαχία, Ανέναχτη Αριστερά, Συνασπισμός και ΣΥΡΙΖΑ. Σ’ αυτή τη διαδρομή του «ήταν αδιανόητο να ρευστοποιήσει στην πολιτική αγορά τα αντιστασιακά ένσημα και εύσημα», όπως είπε ο Λ. Βάσσης.
Από το 1989 ο Γεράσιμος Νοταράς συνδέθηκε ενεργά με το ΚΕΘΕΑ, τον αυτοδιοικούμενο οργανισμό αντιμετώπισης των εξαρτήσεων. Το 1990 εκλέχτηκε πρώτη φορά πρόεδρος του εθελοντικού Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΘΕΑ. Επανεκλέχτηκε πρόεδρος άλλες έξι φορές σε διαφορετικές περιόδους. Η τελευταία του θητεία ολοκληρώθηκε το 2015, χωρίς ποτέ, μέχρι το τέλος, να πάψει να βρίσκεται δίπλα στο ΚΕΘΕΑ.
Με το Γεράσιμο Νοταρά γνωριστήκαμε με έναν εντελώς επεισοδιακό τρόπο. Ως υγειονομικός συντάκτης του «Ριζοσπάστη» είχα αναπτύξει πολύ στενές σχέσεις με τις θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ και του «18 Άνω» στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Ήξερα το Γεράσιμο Νοταρά ως πρόεδρο του ΚΕΘΕΑ, «εκ του μακρόθεν». Πιο στενές σχέσεις είχα με το Μπάμπη Πουλόπουλο, το Διευθυντή του ΚΕΘΕΑ.
Το 1996 η, τότε, κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ λειτούργησε, με ευθύνη του, τότε, υφυπουργού Υγείας -και μακαρίτη πιά- Μανώλη Σκουλάκη, δυό προγράμματα με υποκατάστατα μεθαδόνης στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, με στόχο την περίφημη «μείωση της βλάβης» απ’ τις εξαρτήσεις. Ένα χρόνο μετά οι υγειονομικοί συντάκτες κλήθηκαν στο υπουργείο Υγείας για ενημέρωση των αποτελεσμάτων απ’ την εφαρμογή των προγραμμάτων μεθαδόνης.
Φτάνοντας στο υπουργείο Υγείας διαπίστωσα ότι, αντί για συνέντευξη Τύπου, είχε οργανωθεί μια φιέστα –όπως συνήθιζαν άλλωστε οι ηγεσίες του υπουργείου- όπου οι δημοσιογράφοι παρίσταντο για να περιγράψουν τη φιέστα. Κάπου, στη γεμάτη αίθουσα από παρατρεχάμενους, διέκρινα στην τρίτη σειρά καθισμάτων τον Γεράσιμο Νοταρά και το Μπάμπη Πουλόπουλο. Χαιρέτησα και ανταποκρίθηκε ο Μπ. Πουλόπουλος καθώς με το Νοταρά δεν είχαμε άμεση γνωριμία.
Όλοι οι δημοσιογράφοι ήταν όρθιοι, αφού οι θέσεις ήταν κατειλλημένες. Ξεκίνησε, με συντονιστή το Μανώλη Σκουλάκη, ένας διαγκωνισμός αρλουμπολογίας, στην κυριολεξία, που δεν έβγαζε κανείς άκρη. Το μοτίβο της ενημέρωσης ήταν το εξής: «Να μιλήσει και ο τάδε, εκπρόσωπος…». Έλεγε το δεκάρικό του και συνέχιζε κάποιος άλλος.
Κάποια στιγμή η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο. Οπότε εντελώς αυθόρμητα, όπως ήμουνα και όρθιος, άρχισα να φωνάζω: «Τι θα γίνει κύριε υπουργέ; Έχετε απομονώσει το ΚΕΘΕΑ,το μοναδικό φορέα με τόση εμπειρία στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, και δεν του δίνετε το λόγο. Ε, επιτέλους επιτρέψτε στους δημοσιογράφους να κάνουν κάποιες ερωτήσεις, γιατί με αυτά που ακούμε εδώ θα αρχίσουμε να “βαράμε” και ’μείς ενέσεις! Δεν έχουμε και τη δόση μας και πρέπει να ψάξουμε να τη βρούμε!!».
Έγινε πανζουρλισμός. Με την άκρη του ματιού του είδα το Νοταρά να σκουντάει τον Πουλόπουλο και να ρωτά «ποιος είναι;». Κάπου εκεί τελείωσε και η φιέστα.
Τότε με φώναξε ο Νοταράς και μου είπε: «Ρε μπαγάσα! Διαβάζω τα άρθρα στο “Ριζοσπάστη” και δεν ήξερα ποιος τα γράφει. Πάρε την κάρτα μου». Με πένα με μελάνι έγραψε σε ένα μπιλετάκι το όνομα και το τηλέφωνό του λέγοντας: «Ποτέ δεν χρησιμοποιώ τυπωμένες κάρτες».
Ένοιωσα μια ανείπωτη χαρά, που είχε ως συνέχεια μια ειλικρινή επικοινωνία για τα θέματα της απεξάρτησης καθώς ο «Ριζοσπάστης» ήταν ανάμεσα στα μέσα που είχε σε προτεραιότητα τη δράση των θεραπευτικών κοινοτήτων, τόσο του ΚΕΘΕΑ όσο και του «18 Άνω». Εξάλλου το ΚΚΕ διαμόρφωσε τις θέσεις του για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών με βάση τα επιστημονικά πορίσματα των θεραπευτικών κοινοτήτων.
Ο Γεράσιμος Νοταράς είχε τη δική του ξεχωριστή συμβολή στην πάλη ενάντια σε όλα τα ναρκωτικά. Ως Πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ συνέβαλε στην ανάπτυξη του Οργανισμού με νέα προγράμματα απεξάρτησης και κοινωνικής ένταξης, ανέπτυξε διεθνείς συνεργασίες και οργανωτικές πρωτοβουλίες που προωθούσαν τις δημοκρατικές διαδικασίες στον Οργανισμό.
Οπουδήποτε η παρουσία του Γεράσιμου Νοταρά απέπνεε πολιτική και επιστημονική στιβαρότητα. «Μέχρι τώρα σε διεθνές επίπεδο δεν έχει βρεθεί άλλη θεραπεία από τα στεγνά προγράμματα» έλεγε με πειστική λιτότητα, η οποία –πέρα απ’ τις θεωρητικές προσεγγίσεις- είχε και τη βεβαιότητα της επαλήθευσης απ’ την πολύχρονη λειτουργία των θεραπευτικών κοινοτήτων στη χώρα μας. (Συνέντευξη στο «Ριζοσπάστη» 17.3.2002)
Αλλά και η απουσία του Γεράσιμου Νοταρά είχε πολιτικά παράγωγα. Όπως ήταν η μη συμμετοχή του στη συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση των θέσεων του Συνασπισμού για την ελεγχόμενη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους χρήστες στις 31.5.2001.
Είχε προηγηθεί η πρόταση νόμου για την ελεγχόμενη χορήγηση των ναρκωτικών ουσιών που παρουσίασαν σε συνέντευξη Τύπου (23.5.2001) οι, τότε, βουλευτές Μ. Δαμανάκη και ο Φ. Κουβέλης (ΣΥΝ), Στ. Μπένος και Σπ. Βούγιας (ΠΑΣΟΚ) και ο Π. Τατούλης (ΝΔ). Η πρόταση εκείνη, που είχε συνυπογράφει ολόκληρη η Κοινοβουλευτική Ομάδα του Συνασπισμού, ήταν συνέχεια της πρότασης που παρουσιάστηκε το Μάη του 1992 -ενόψει της κατάθεσης στη Βουλή νομοσχεδίου για τα ναρκωτικά απ’ την τότε κυβέρνηση της ΝΔ- από βουλευτές του ΠΑΣΟΚ (Κατσανέβας, Λαλιώτης, Μπένος, Λιάνης, Παπανδρέου) και του ΣΥΝ (Κωνσταντόπουλος, Κουβέλης), με την οποία συμφώνησαν και οι Αδραχτάς και Τατούλης της ΝΔ για το διαχωρισμό των ναρκωτικών σε σκληρά και μαλακά.
Η παρουσίαση της πρότασης των πέντε έγινε (31.5.2001) σε ένα ξενοδοχείο δίπλα στην Ομόνοια απ’ τον, τότε, πρόεδρο του ΣΥΝ Νίκο Κωνσταντόπουλο, τη Μαρία Δαμανάκη και το Νίκο Βούτση. Μπαίνοντας στην αίθουσα ερεύνησα να δώ να δώ αν ήταν παρόντες επιστήμονες απ’ τα στεγνά θεραπευτικά σχήματα. Δεν υπήρχε κανένας και αυτό με έκανε να νοιώσω ανακούφιση.
Ακολούθησε μια σκληρή ιδεολογική αντιπαράθεση που αποτυπώθηκε σε ένα δισέλιδο ρεπορτάζ (σελίδες 8-9) στο «Ριζοσπάστη» (1.6.2001) με τίτλο: «Ν. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ: ΣΥΝυπογραφή στη ναρκω-πρόταση», που αναγγέλθηκε και απ’ την πρώτη σελίδα με τίτλο: « ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ – ΔΑΜΑΝΑΚΗ: Προπαγανδιστές ναρκω-κουλτούρας».
Η διαμάχη συνεχίστηκε και μετά το τέλος της συνέντευξης μεταξύ του γράφοντος και του αγαπητού –κατά τα άλλα- συνάδελφου της «Αυγής» Βασίλη Βενιζέλου. Σε κάποια στιγμή τον ρώτησα: «Γιατί έλειπε απ’ την παρουσίαση ο Νοταράς, που είναι πρωτοκλασάτο στέλεχος του ΣΥΝ; Μήπως η απουσία του σηματοδοτεί και την απόρριψη της πρότασης, όπως κάνει το ΚΚΕ;». Τσιμουδιά ο Βασίλης. Και τότε συνέχισα: «Βασίλη ας μην το κουράζουμε το θέμα. Σου προτείνω εσύ και ’γώ να πάρουμε μια κοινή συνέντευξη απ΄ το Γεράσιμο Νοταρά και την Κατερίνα Μάτσα, τη Διευθύντρια του “18 Άνω”, με ένα και μοναδικό ερώτημα: “Αποτελεί λύση και οδηγεί στην απεξάρτηση η ελεγχόμενη χρήση ουσιών στους χρήστες;”. Οποιαδήποτε απάντηση δώσουν, “Ναί” ή “Όχι”, να τη δημοσιεύσουμε στην πρώτες σελίδες των εφημερίδων μας. Άσε τη Δαμανάκη και την Παπαγήγα (σσ: ΓΓ, τότε, της ΚΕ του ΚΚΕ). Αυτές ας ακολουθήσουν τις επισημάνσεις των επιστημόνων». Ο Βασίλης έμεινε και πάλι άφωνος.
Αυτός ήταν ο Γεράσιμος Νοταράς. Με την παρουσία του ή την απουσία του εφοδίαζε τον καθένα (κι ήταν ιδιαίτερα σημαντικό αυτό για το δημοσιογράφο) με την πεποίθηση ότι βρίσκεται στη σωστή πλευρά για τη θεώρηση και την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων. Και δεν μασούσε ποτέ τα λόγια του.
Τρείς απαντήσεις σε εκείνη την ιστορική –για τον γράφοντα- συνέντευξη στο «Ριζοσπάστη» 17.3.2022)
– Μπορεί να γίνει διάκριση των ναρκωτικών;
«Δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ μαλακών και σκληρών ναρκωτικών. Οι βλάβες είναι ίδιες και η αλληλουχία δεδομένη. Στόχος πρέπει να είναι η θεραπεία και όχι η συντήρηση, που δημιουργεί μεγάλα κοινωνικά προβλήματα και μεγάλα ελλείμματα δημοκρατίας καθώς οδηγεί ολόκληρα τμήματα του πληθυσμού συνεχώς στη μαστούρα. Το είχα επισημάνει και στο φίλο μου Κ. Σημίτη, που το χρησιμοποίησε στη Βουλή, αλλά δε βλέπω να το έχει εφαρμόσει στην πολιτική: Τα ναρκωτικά δε θα μπορέσουν να αντιμετωπιστούν από καμία κυβέρνηση, αν δεν έχουν τη συμπαράσταση όλης της κοινωνίας και για να έχουν τη συμπαράσταση όλης της κοινωνίας, που θα είναι καλά πληροφορημένη, μέσα στο παιχνίδι και όχι αποκλεισμένη».
– Ποια είναι η συμβολή των πολιτικών δυνάμεων στην πάλη κατά των ναρκωτικών;
«Το ΚΕΘΕΑ δε δουλεύει για κανένα αφεντικό, για κανένα κόμμα, για καμία παρέα. Δουλεύει για την κοινωνία, διαχειρίζεται κοινωνικούς πόρους και έχει την ευθύνη να παρουσιάζει αυτή τη διαχείριση με διαφάνεια στην κοινωνία.
Βέβαια τα κόμματα διαμορφώνουν συνειδήσεις στους οπαδούς τους, αλλά διαμορφώνουν και πολιτική στη Βουλή και την κυβέρνηση. Εμείς ξέρουμε ποιοι υποβάλλουν νομοσχέδια για την αποποινικοποίηση ή ή το διαχωρισμό μαλακών και σκληρών ναρκωτικών και ποιοι λένε όχι στη μαστούρα.
Και εγώ δεν μπορώ στον τομέα αυτό παρά να είμαι με όσους είναι εναντίον της μαστούρας».
– Μπορεί να είναι αριστερή μια πολιτική που προτείνει ουσίες;
«Θα απαντήσω με τρόπο πολύ ανθρώπινο. Πιστεύω ότι ο αριστερός πριν απ’ όλα πρέπει να έχει καθαρό το μυαλό του. Είναι απλούστατο».
Έτσι απλά μου έλεγε και κατ’ ιδίαν: «Άμα χρειαστώ κάτι σοβαρό για τις κοινότητες, που θα απευθυνθώ; Στον Περισσό θα απευθυνθώ. Θα πάω στη φίλη μου την Αλέκα, στην οποία έχω εμπιστοσύνη για τις θέσεις του κόμματός της».
Τελευταία φορά συναντήθηκα με τον Γεράσιμο Νοταρά στην παρουσίαση (29.6.2017) του βιβλίου «Ακρωνύμια» του Μανώλη Γλέζου στην αίθουσα εκδηλώσεων της Βουλής. Είχα μια διαμάχη με τον, τότε, βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ και παλιό πρόεδρο της Ένωσης Ιατρών Νοσοκομείων Αθηνών Πειραιώς (ΕΙΝΑΠ) Νίκο Μανιό για μια ρύθμιση που έκανε η, τότε, κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ για το επικουρικό ταμείο των δημοσιογράφων (ΕΔΟΕΑΠ). Σταματήσαμε μόλις εμφανίστηκε ο Γ. Νοταράς, ο οποίος άρχισε να διηγείται στο Μανιό την επεισοδιακή γνωριμία μας.
Εκείνη την περίοδο, με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων και του ΟΚΑΝΑ, είχε φουντώσει η «διεκδίκηση» λειτουργίας των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ), που θεσμοθέτησε αργότερα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ με το νόμο 4600/2019. Τον ρώτησα: «Το περίμενες Γεράσιμε να επιβληθούν στην ελληνική κοινωνία, όπου ήταν πλειοψηφική η άποψη κατά της χρήσης όλων των ναρκωτικών, οι ΧΕΧ; Και μάλιστα αυτή η επιλογή έχει και την υπογραφή της, για πρώτη φορά, κυβέρνησης της Αριστεράς;».
Η απάντησή είχε, όπως πάντα, την πολιτική ευθυκρισία. «Ξέχασες Γιώργη, που τα ’γραφες και τόσο ωραία στις “Μαγιάτικες …φούντες” (σσ: Άρθρο του γράφοντος στο “Ρ” της 3.6.2001) ποιοί συνυπέγραψαν το 1992 την πρώτη πρόταση για το διαχωρισμό των ναρκωτικών σε σκληρά και μαλακά; Ο Κωνσταντόπουλος με τον Κουβέλη. Ε, τώρα που έγιναν κυβέρνηση τη θέτουν και σε εφαρμογή». «Αυτό το εμπόδιο, και μάλιστα με αριστερή συγκατάθεση, δεν δυσκολεύει περισσότερο τον αγώνα κατά των ναρκωτικών;» ρώτησα. «Ασφαλώς. Όμως όσα εμπόδια και να μπούν κανείς δεν πρέπει να απελπίζεται και να σταματάει τον αγώνα. Πάντα υπάρχουν τρόποι να συνεχίσεις» απάντησε ο Γεράσιμος Νοταράς. Με αυτά τα λόγια του έκλεισε και τον επικήδειο ο Μπάμπης Πουλόπουλος.
Σίγουρα η μνήμη του θα μείνει σηματοδότης και οδηγός στον μαραθώνιο κατά των εξαρτήσεων. «Ο αγώνας κατά των ναρκωτικών χρειάζεται αθλητές αντοχής. Το σπρίντ μπορεί να το κάνεις ο καθένας. Η ιστορία όμως γράφεται από αθλητές μεγάλων αποστάσεων» ήταν η φιλοσοφία του.
___________________________________________
Κεντρική φωτό: Στις 16 Νοέμβρη 1996 έγινε καθέλκυση του ξύλινου σκάφους «Νόστος», που κατασκευάστηκε μετά από δυό χρόνια εργασίας από 15 μελη της Θεραπευτικής Κοινότητας «Νόστος» που βρίσκεται στον Πειραιά. Το τρεχαντήρι ναυπηγήθηκε με τη βοήθεια του παραδοσιακού ναυπηγού Ψηλοπάτη στα Αμπελάκια της Σαλαμίνας. Αριστερά ο Γ. Νοταράς και δίπλα ο Μανώλης Σκουλάκης, υφυπουργός, τότε, υγείας.
