Επιμέλεια Τασσώ Γαΐλα //
Αρχή του αφιερώματος στην Μάχη της οδού Μπιζανίου στην Καλλιθέα με κείμενο του Βασίλη Λιόγκαρη από το βιβλίο του: Συνοικισμός Χαροκόπου
Τίτλος:Μπιζάνεια.
Αυτές τις μέρες (Οκτώβρης) γιορτάζονται στην Καλλιθέα τα Μπιζάνεια. Ρώτησα ένα νεαρό φοιτητή αν γνωρίζει τι είναι τα Μπιζάνεια και μου είπε: ΟΧΙ.
Μπροστά στο νέο κύμα αυξήσεων σε βασικά διατροφικά αγαθά, στο ρεύμα αλλά και σε μεγάλο όγκο φαρμακευτικών προϊόντων, μια σειρά από «αναλύσεις» και ρεπορτάζ εστιάζουν…
Όμως, εκείνο το πρωί, στις 23 του Ιούλη 1944, φάνηκε πως κάτι δεν πήγαινε καλά. Έκανε ζέστη κι είχε θαμπούρα πολλή, σαν θώραγες στον ορίζοντα. Καθισμένοι κάτω από την ακακία της Νενές βλέπαμε ύποπτες κινήσεις. Τα ‘παιδιά μας’ με τα όπλα παραμάσχαλα πέρασαν φουριόζικα μπροστά μας, βγήκαν στη Σαπφούς κι από του Μπότσαρη τράβηξαν κατά το ποτάμι. Έγινε ησυχία. Ύστερα ακούστηκαν ανάριες πιστολιές και κατά τις 10 πλημμύρισε καμιόνια η Χαροκόπου, η Σαπφούς και η Θησέως. Το πιστολίδι άρχισε να πυκνώνει κι αργότερα άναψε για καλά. Γέμισε ο τόπος μπουραντάδες και Γερμανούς. Μπήκαν στον συνοικισμό, έβριζαν Χριστοπαναγίες κι απειλούσαν να μας κάψουν όλους. Άδειασαν τα σοκάκια κι όλοι κλειδαμπαρωθήκαμε στα σπίτια. Περνούσε η ώρα και το πιστολίδι δεν έλεγε να κοπάσει.
Οι ψίθυροι και οι διαδόσεις δεν είχαν τελειωμό. Καθένας το δικό του. Ένας λόχος του ΕΛΑΣ συγκρούεται στη γέφυρα του Ιλισού της Χαροκόπου μ’ ένα τάγμα Γερμανοτσολιάδων… Ύστερα λέγαν πως ήρθαν ενισχύσεις. Ο εφεδρικός λόχος της Καλλιθέας κι ένας άλλος λόχος απ’ τον Ταύρο. Κατά τις 2 το μεσημέρι νέα καμιόνια σταμάτησαν μπροστά στην Ευαγγελίστρια. Επίλεκτα στελέχη της Βέρμαχτ και των Ες-Ες μ’ αυτόματα και πολυβόλα πλημμυρίζουν την γειτονιά. Ακούμε τις αγριοφωνάρες τους και μας πάει… να! Αρχίζουμε να πιστεύουμε πως είναι τα τελευταία μας. Τέτοιο κακό δεν είχε ματαγίνει. Τώρα ριπές πολυβόλου απανωτές διασχίζουν τον αέρα και μας έρχονται ρίγη. Ύστερα φτάνουν στ’ αυτιά μας μακρινές φωνές από αγκομαχητά και σειρήνες από γερμανικά ασθενοφόρα.
Η ώρα περνάει και κανένας δεν ξέρει τι να υποθέσει. Κάποιος περαστικός πέταξε πως κατέβηκαν αντάρτες απ’ την Πάρνηθα να λευτερώσουν την Αθήνα. Η Καλλιθέα γερμανοκρατείται κι οι δρόμοι έχουν ερημώσει. Το τετράγωνο από ηλεκτρικό σταθμό μέχρι πλατεία Δαβάκη. Από Δαβάκη, όλη τη Θησέως μέχρι στάση Καραγιάννη κι από ‘κει μέχρι το ποτάμι και τις Τρείς Γέφυρες δεν κινείται ψυχή. Οι Γερμανοί περιφέρονται και λυσσομανούν. Κανείς δεν ξέρει που έχει ταμπουρωθεί ο εχθρός και πόσοι είναι.
Ο ήλιος παίρνει την καμπύλη και τίποτα δεν προμηνύει πως το κακό θα σταματήσει. Ακούγονται τρεχαλητά και σφυρίγματα, ύστερα πάλι ντουφεκιές. Βαράνε όπου βρίσκουνε, όπου νομίζουν και σ’ ότι κινείται. Φοβούνται και τη σκιά τους. Πάνε τοίχο-τοίχο και στα μουλωχτά. Σε κάθε παράθυρο ανοιχτό, καιροφυλαχτεί γι’ αυτούς ένα ντουφέκι. Τα φορεία πηγαινοέρχονται φορτωμένα. Μα ο εχθρός είναι σκιά και δεν χτυπιέται. Αξιωματικοί και παραξιωματικοί καταστρώνουν σχέδια και δίνουν εντολές. Αν χρειαστεί, να κατεβάσουν κι άλλες ενισχύσεις. Όλη η δύναμη τους στην Αθήνα είναι σε συναγερμό. Τα σκυλιά ουρλιάζουν και μας έχει πιάσει πανικός. Δεν πεινάσαμε, δεν νυστάξαμε. Νερό μονάχα σαν κοράκια ν’ απαλύνει τον τρόμο. Μεγάλη μέρα. Ατέλειωτη. Ήλιος δεν βασιλεύει. Ρολόι που σταμάτησε το χρόνο αχρηστεμένο. Πέρα στο βάθος η ζέστη αφήνει υδρατμούς σε κύματα. Μετά τις πέντε αρχίζει η πράξη η στερνή. Τέτοιο πατιρντί δεν ξανακούστηκε. Βάζω τα χέρια στ’ αυτιά να γλυκάνω το θόρυβο. Κάτι σε λίγο φάνηκε πως, να, κοπάζει. Ύστερα απλώθηκε ησυχία. Μετράμε τα λεπτά. Κάθε λεπτό κι ένας χρόνος ολάκερος.
Ένα… δύο… τρία… πέντε… δέκα!
Ύστερα πέντε αργές, απόκοσμες, ντουφεκιές, παράταιρες και ξεχασμένες, σ’ όλο εκείνο το νταβαντούρι. Μετά νέκρα παγερή μέσα στην τόση κάψα κι αργότερα ο σαματάς από τις μηχανές των καμιονιών που βάζουν να κινήσουν.
Πήρε το σούρουπο σαν κάθε μέρα. Ένας τεράστιος κόκκινος ήλιος γλείφει τη ραχοκοκαλιά του Αιγάλεω, αδιάφορος στα γενόμενα, χαμογελάει καληνύχτα.
Ξεχύθηκε στους δρόμους ο κόσμος να μάθει τα μαντάτα. Από κοντά κι εμείς το παιδομάνι. Ένα στενάκι ήταν αυτό χωμένο ανάμεσα Κρέμου και Λασκαρίδου, στο ύψος Αγίων Πάντων και πριν την Χαροκόπου.
Οδός Μπιζανίου. Όνομα σημαδιακό.
Δεν ήταν οι αντάρτες που’ ρθαν να λευτερώσουν την Αθήνα. Δεν ήταν ο λόχος απ’ την Καλλιθέα. Και μήτε σαν ενίσχυση εκείνος απ’ τον Ταύρο.
Δέκα παιδιά, όλα κι όλα. Δέκα απλά αμούστακα αγόρια, λιανά και χλομιασμένα. Με το δάκτυλο ακόμα στη σκαντάλη και την αράδα το αίμα στο μισάνοιχτο μέλι. Με το μάτι σβησμένο και την ψυχή φευγάτη στην αιωνιότητα και την αθανασία.
Ήταν τα παιδιά που πριν λίγο καιρό κλοτσούσαν ανέμελα το πάνινο τόπι στα κολονάκια. Τα παιδιά με τα ξηλωμένα μπατζάκια και τα κοντοβράκια. Τα παιδιά με την ξεραμένη γόπα, τα ξεχειλωμένα φανελάκια και τα ξυπόλητα πόδια. Ήταν τα παιδιά που οι μεγαλόσχημες κυράδες των έξω σπιτιών ονομάτιζαν περιφρονητικά ‘κουκουέδες’.
Σε μένα δε μένει τίποτα άλλο , παρά να σταθώ ένα λεπτό στο προσκεφάλι τους. Να σκουπίσω τα’ αταίριαστο δάκρυ στην κόγχη του ματιού, ν’ αποτίσω φόρο τιμής και δόξας στο μεγαλείο τους και ν’ αναφέρω τα ονόματα τους.
Θανάσης Αλεξίου 18 χρονών.
Δημήτρης Βασιλειάδης 19 χρονών.
Στέλιος Βιτσέντζος 20 χρονών.
Δημήτρης Γαλιάτσος 19 χρονών.
Γιάννης Ιωακειμίδης 17 χρονών.
Γιώργος Γυμνόπουλος 21 χρονών.
Παύλος Λιγνόπουλος 18 χρονών.
Γαβρήλος Μυριδινός 25 χρονών.
Ιορδάνης Παπαδόπουλος 20 χρονών.
Σπύρος Χατζηπουλημένος 17 χρονών.
«Κάστρο δεν ήταν μ’ άντεξε σαν Κάστρο»
Την άλλη μέρα, στο σπίτι της οδού Μπιζανίου έγινε θρύλος για λαϊκό προσκύνημα. Όλη η Καλλιθέα έκλαψε, τίμησε και κήδεψε τα παιδιά της. Τα μαγαζιά κλείνουν. Τμήματα του ΕΛΑΣ περιφρουρούν την κηδεία. Γίνεται για ένα λεπτό ησυχία.
Μέσα απ’ τις φουρτουνιασμένες ψυχές ξεχύνεται ανάλαφρο, σαν γάργαρο νερό το μοιρολόγι:
Επέσατε θύματα, αδέλφια εσείς,
σε άνιση μάχη κι αγώνα
Πως γίνανε τα πράματα ακριβώς κανείς δεν ξέρει. Παγιδεύτηκε η ομάδα μεταξύ Ιλισού-Χαροκόπου. Στη Θησέως τμήματα τσολιάδων τους εντοπίζουν και τους ρίχνουν. Χώνονται στην Σχολή Λαζαροπούλου(γωνία Αγίων Πάντων και Λασκαρίδου) να ξεφύγουν. Τους χτυπούν. Από ένα τοιχάκι της σχολής πηδούν στην αυλή του σπιτιού της Μπιζανίου που συνόρευε. Εκεί βρίσκονται πια περικυκλωμένοι απ’ όλες τις μεριές. Οι τσολιάδες καλούν ενισχύσεις κι η άνιση μάχη αρχίζει. Αργότερα κάνουν σινιάλο μ’ ένα άσπρο μαντήλι. Απελευθερώνουν δυο γυναίκες και τρία παιδιά που βρίσκονται στο σπίτι και το ντουφεκίδι συνεχίζεται.
Πλήρωσαν ακριβά οι Γερμανοτσολιάδες. Πάνω από πενήντα νεκρούς και τραυματίες. Τίμημα βαρύ για θριαμβολογία. Για μας παχιά η σοδειά της συμφοράς τους.
Κείμενο του Βασίλη Λιόγκαρη συγγραφέα, μέλους ΕΕΛ και ΚΚΕ. Κείμενο γραμμένο με ‘φιλολογική ματιά’ και καταγραφή των γεγονότων της μάχης του Μπιζανίου όπως τα βίωσε τότε ο ίδιος μικρό 7χρονο παιδί κάτοικος του προσφυγικού συνοικισμού τη οδού Χαροκόπου.
Κι από την γλαφυρή περιγραφή του συγγραφέα Βασίλη Λιόγκαρη των δραματικών γεγονότων της 23ης Ιουλίου 1944 στην καρδιά της Γερμανοκρατούμενης Αθήνας στην Καλλιθέα και σ το σπίτι –Κάστρο της Καλλιθέας που σαφώς αποτελεί <ένα κομμάτι της νεότερης ιστορίας μας>, της τελευταίας περιόδου του αντιφασιστικού αγώνα, με εστία-ανάχωμα και θυσιαστήριο 10 νεαρών Επονιτών, περνάμε, λοιπόν, για το μικρό αυτό σπίτι- Κάστρο και για την ημέρα διεξαγωγής του γεγονότος της θυσίας των 10 ηρώων Επονιτών στην συνοπτική παρουσίαση του ιστορικού γεγονότος από τις σελίδες του Αθηναϊκού τύπου.
23 Ιουλίου 1944: είναι η ημέρα που ένα μηχανοκίνητο τμήμα του διαβόητου συνταγματάρχη, ταγματασφαλίτη Μπουραντά με ισχυρές δυνάμεις των Ες Ες κύκλωσαν την Καλλιθέα. Σκοπό είχαν να διαλύσουν τα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ που δρούσαν στην περιοχή και να πάρουν ομήρους εργάτες για τα εργοστάσια της χιτλερικής Γερμανίας. Το πρώτο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ τους αντιμετώπισε με επιτυχία, αλλά την επομένη ακολούθησε νέα επιδρομή από 1.500 περίπου Γερμανούς και ταγματασφαλίτες. Τμήματα του ΕΛΑΣ από Νέα Σμύρνη, Κοκκινιά, Δρουγούτη, Σφαγεία, Πετράλωνα και Παγκράτι ήρθαν για να συνδράμουν.
Στην πορεία της μάχης, σ’ αυτό το σπιτάκι 10 Επονίτες με ομαδάρχη τον 19χρονο Δημήτρη Βασιλειάδη και οπλισμό 3 αυτόματα, 7 ντουφέκια, 10 χειροβομβίδες και λίγα πυρομαχικά, μετά από πολύωρη μάχη αφήνουν την τελευταία τους πνοή, αφού προφτάσουν και φυγαδεύσουν από το σπιτάκι με ασφάλεια, μια μητέρα με δύο μικρά παιδιά. Η ημέρα έκλεισε με τη νίκη των Ελλήνων πατριωτών, παρά τη θυσία των 10 παιδιών. Συνέπεια ήταν η ματαίωση της σύλληψης και αποστολής εργατών στην Γερμανία, αλλά και η γενική απεργία που αμέσως κηρύχθηκε στην περιοχή με την κινητοποίηση του λαού της Καλλιθέας-περιοχή με μεγάλη Αντιστασιακή δράση.
***
Ο πασίγνωστος λόγιος, ερευνητής της λογοτεχνίας και εκδότης Γιώργος Βαλέτας μέλος του ΚΚΕ , κάτοικος για μεγάλο χρονικό διάστημα της Καλλιθέας όπου δίδαξε στη Μέση Εκπαίδευση και διετέλεσε και δημοτικός σύμβουλος, έγραψε για τη μάχη της οδού Μπιζανίου:
Στις 24 του Ιούλη 1944 η Εθνική Αντίσταση, ύστερα από τόσους θριάμβους επετέλεσε το μεγαλύτερο κατόρθωμα της με το ηρωικό ομαδικό, ασύλληπτο σε μεγαλείο, σε τόλμη και λεβεντιά ολοκαύτωμα των 10 νέων αγωνιστών του ΕΛΑΣ που αντιμετωπίζοντας αμέτρητους λυσσασμένους Γερμανοτσολιάδες, έδωσαν τη μάχη της τιμής και της θυσίας και θερίζοντας με τα ηρωικά τους άρματα τους αναρίθμητους πολιορκητές τους που είχαν σφίξει τον κλοιό τους το κάστρο τους, ένα μικρό ισόγειο σπιτάκι στην οδό Μπιζανίου της βορεινής Καλλιθέας κατά τα Σφαγεία απ’ όπου ξεκίνησαν οι περισσότεροι. Το χρονικό είναι μοναδικό και γράφτηκε μέσα σε δύο ώρες. 10 παλληκάρια απ’ το λόχο Χαροκόπου, πήδησαν τη μάντρα του σχολείου Λαζαροπούλου τα ξημερώματα και οχυρώθηκαν σ’ αυτό το απίθανο κάστρο. Ο οπλισμός τους ήταν όλος-όλος 3 αυτόματα, 7 τουφέκια, μερικές χειροβομβίδες και λίγα πυρομαχικά. Μ’ αυτά πολέμησαν σκληρά χωρίς ανταπόκριση στα καλέσματα του εχθρού για παράδοση και αφού εξαντλήσανε τα πυρά τους έριξαν ύστερα από μικρή διακοπή 5 πυροβολισμούς. Μ’ αυτούς οι ηρωικοί μαχητές έθεσαν τέρμα στη ζωή τους, σαν άλλοι Τρακόσιοι, για να μην πέσουν ζωντανοί στα βρωμερά χέρια των εχθρών. Πέρασαν όμως στην αθανασία. Το ολοκαύτωμα τους λάμπει φωτοβόλο στην ιστορία της Αντίστασης και αποτελεί ένα από τα πιο καταπληκτικά και μεγάλα θαυματουργήματα της, που μέχρι σήμερα προκαλεί το θαυμασμό του κόσμου και αντιλαλεί το μήνυμα των ηρώων για την ειρήνη,, την λευτεριά και την ανεξαρτησία, για την οποία θυσίασαν τη νιότη τους. Το Κάστρο γίνεται σήμερα προσκύνημα των ελεύθερων ανθρώπων του κόσμου και Μουσείο της Αθάνατης Εθνικής Αντίστασης.
***
- Το Περιφερειακό Συμβούλιο στη συνεδρίαση του της 12ης Ιανουαρίου 2018 παρουσία εκπροσώπων της διοίκησης και των παρατάξεων του Δήμου Καλλιθέας καθώς και Αντιστασιακών που έζησαν εκείνες τις ιστορικές στιγμές του 1944, το Π.Σ., λοιπόν, ενέκρινε την αποκατάσταση του ιστορικού κτιρίου επι της οδού Μπιζανίου , ώστε να αναδειχθεί σε σύμβολο Αντίστασης και μνήμης του Ελληνικού λαού. Έργο προϋπολογισμού 365.000 ευρώ σύμφωνα με την εισήγηση του Αντιπεριφερειάρχη Νοτίου Τομέα κ. Χρήστου Καπάταη.
- Σημείωση: Η Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη ,στην οποία δεν γίνετε αναφορά στο παρόν αφιέρωμα, δημοσίευσε στο τεύχος υπ. Αρ. 9 του κατοχικού περιοδικού της ΕΠΟΝ< ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ> εκτενές αφιέρωμα στο γεγονός της μάχης της οδού Μπιζανίου με τίτλο Της Καλλιθέας η μάχη όπου και συναντάμε το περίφημο επίγραμμα της για την θυσία των 10 νεαρών Επονιτών.(Η Σ.Μ.Π., συνέγραψε και τον ύμνο του ΕΛΑΣ)
Βοηθήματα:
Βασίλη Λιόγκαρη: Συνοικισμός Χαροκόπου/Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή- 1998.
Χρήστου Παπάζογλου : Η ΚΑΛΛΙΘΕΑ του χτες και του σήμερα./Αθήνα 2000.
www. Kallithea.gr . ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ / Μάχες του ΕΛΑΣ.
