Γράφει η Άννεκε Ιωαννάτου //
Ο Μάρκος Αυγέρης στο δοκίμιό του για τον Ντοστογιέφσκι ( στο Ξένοι Λογοτέχνες, Εκδόσεις «Ίκαρος», 1972) θα τονίζει τον έντονο ανθρωποκεντρισμό του τελευταίου. Ο Ντοστογιέφσκι μας κατεβάζει στο βασίλειο του πόνου, θα πει, «…όχι σε μια φανταστική κόλαση, παρά στην κόλαση των εξαθλιωμένων ανθρώπων, των παραμορφωμένων από τις συνθήκες ζωής, στο βασίλειο των παθών και της αγωνίας, στο κράτος του ζόφου, όπου περισσεύει το έγκλημα κι ο ανθρώπινος ξεπεσμός» (σελ. 66). Είναι ο κόσμος της εποχής του που βρίσκεται στην τελευταία του κρίση, αλλά ενώ η κρίση αυτή είναι, κατά τον Αυγέρη, φυσική, ο Ντοστογιέφσκι τη βλέπει μεταφυσικά. Η κρίση αυτή είναι ίδια με την κρίση του σήμερα και παντού, τηρουμένων των αναλογιών, βέβαια. Ο μηδενισμός του Ντοστογιέφσκι, όπως ανακύπτει στο «Οι δαιμονισμένοι» (ήταν ο ίδιος στο κίνημα των «Μηδενιστών») μπορεί σήμερα να έχει μια άλλη έκφραση και όνομα, αλλά το απαισιόδοξο βλέμμα να βλέπεις την πραγματικότητα, δεν αλλάζει ουσιαστικά. Και σήμερα υπάρχει –και ακόμα και καλλιεργείται – η μεταφυσική ανάγνωση της κρίσης. Σύγχρονος λοιπόν, ο Ντοστογιέφσκι και ίσως έτσι να εξηγείται το επίμονο ενδιαφέρον για συγκεκριμένα έργα του, τα πιο γνωστά, όπως «Ο ηλίθιος» (1869), «Έγκλημα και Τιμωρία» (1866), «Οι Δαίμονες» (1872), «Οι αδερφοί Καραμαζόφ» (1879-1880), στα οποία η βασανιστική προσπάθεια του Ντοστογιέφσκι να αναλύσει την ανθρώπινη ψυχή φτάνει στο αποκορύφωμά του και μοιάζει σε μεγάλο βαθμό με μια προσπάθεια να αναλύσει και να καταλάβει την ίδια τη δική του ψυχή. Η διφορούμενη στάση του συγγραφέα απέναντι στη θρησκεία αναβλύζει έντονα από το τέταρτο κεφάλαιο των «Αδερφών Καραμαζόφ» το οποίο έχει ανεβεί σαν χωριστό θεατρικό έργο άπειρες φορές σε όλο τον κόσμο: ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής, ένας λίβελος εναντίον του Χριστού, στο οποίο τίθεται και το ζήτημα της ανάγκης της θρησκείας. Σε κάποιες σημειώσεις του, ο Ντοστογιέφσκι είχε γράψει: «Η Δύση έχασε το Χριστό από λάθος του καθολικισμού, γι’ αυτό και μόνο το λόγο η Δύση σιγοπεθαίνει» (στο Μάρκου Αυγέρη, «Ξένοι Λογοτέχνες», σελ. 67/68). Με τον «Μεγάλο Ιεροεξεταστή» ο αναγνώστης μεταφέρεται στο Μεσαίωνα και η Ιερά Εξέταση είναι στις δόξες της. Ο Χριστός κατεβαίνει ξανά στη γη για να κάνει θαύματα. Όμως, ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής έχει πια την εξουσία στα χέρια του και καθορίζει την πολιτική, κοινωνική και ηθική τάξη. Διατάζει λοιπόν, το Χριστό, να φύγει κατηγορώντας τον ότι δεν έκρινε σωστά τους ανθρώπους δίνοντάς τους την ελευθερία να επιλέξουν ανάμεσα στο κακό και το καλό. Του υπενθυμίζει επίσης ότι πλέον οι ιερείς έχουν αναλάβει το έργο του. Εκτυλίσσεται ένας έντονος διάλογος ανάμεσα στο Χριστό και τον Ιεροεξεταστή, στον οποίο κατηγορείται ο Χριστός ότι χάλασε την οργανωμένη πνευματική και ηθική τάξη πραγμάτων δημιουργημένη από την Καθολική Εκκλησία για τη σωτηρία των ανθρώπων. Συμπεραίνει λοιπόν ότι ο Χριστός πρέπει να σταυρωθεί ξανά. Σύμφωνα με τον Μάρκο Αυγέρη, ο Ντοστογιέφσκι δεν μπορούσε ποτέ να απαλλαχτεί από την ιδεολογία της απολυταρχικής Ρωσίας και βλέπει τη ζωή σαν θρησκευτική τραγωδία, σαν μια θεοδικία τελικά, στην οποία δοκιμάζεται ο άνθρωπος. Ο χριστιανισμός του Ντοστογιέφσκι χαρακτηρίστηκε από τον θαυμαστή του, το φιλόσοφο Νικολάι Μπερντιάεφ, ως «αναρχικός».
Δαίμονες
Αυτό το έργο φανερώνει ακριβώς τις συγχύσεις στις επαναστατικές ιδέες που κυκλοφορούσαν τότε στη Ρωσία. Κυκλοφόρησε το 1872 και η χώρα βαδίζει σε όλο και μεγαλύτερο επαναστατικό αναβρασμό που θα οδηγούσε 45 χρόνια αργότερα στη μεγάλη ιστορική έκρηξη. Αναταραχή υπάρχει και στο μυαλό των προσώπων του έργου αυτού. O Μάρκος Αυγέρης, στο δοκίμιό του, αφιερώνει μερικές σελίδες σ’ αυτό το εμβληματικό έργο του Ρώσου δημιουργού. Το έργο αυτό ως έντονα πολιτικοκοινωνικό, τράβηξε το ενδιαφέρον ιδιαίτερα των αστών διανοουμένων, αφού είναι αρνητικό ως προς τις σοσιαλιστικές ιδέες που επηρέαζαν τους νέους στη Ρωσία τότε οδηγώντας τους στο μηδενισμό, σύμφωνα πάντα με τον Ντοστογιέφσκι. Ποιες σοσιαλιστικές ιδέες, όμως; Ο Ντοστογιέφσκι δεν είχε γνωριστεί με τον επιστημονικό σοσιαλισμό της εποχής του και στηριζόταν σε ό, τι ήξερε από τους ουτοπικούς σοσιαλιστές της εποχής του (Κόμπετ, Φουριέ, Προυντόν). Μ’ αυτούς ανακατεύεται στη σκέψη του και ο επαναστατικός αναρχισμός του Μπακούνιν. Οι «Δαιμονισμένοι» (ή «Δαίμονες») γράφτηκαν την περίοδο 1870-1872, την εποχή δηλαδή της Παρισινής Κομμούνας, αλλά το έργο εμπνέεται από τη δολοφονία ενός φοιτητή το 1869 στη Ρωσία από οπαδό του Μπακούνιν, τον Νετσιάεφ. Γράφει ο Αυγέρης: «Τις ιδέες του Νετσιάεφ τις καταδίκασαν και τις πολέμησαν αμέσως από την εμφάνισή τους ο Χέρτσεν κι όλοι οι Ρώσοι δημοκρατικοί επαναστάτες εκείνου του καιρού σαν καταλυτικές κάθε ηθικής αρχής κι ολότελα μηδενιστικές. Αυτές τις ιδέες εκφράζει ένας από τους πρωταγωνιστές των «Δαιμονισμένων», ο Πιοτρ Βερχοβένσκι. Το έργο αυτό πολεμικής κατά του σοσιαλισμού, αν και γραμμένο με πάθος, στο σύνολό του ξεπέφτει σε μια κοινή δημοσιογραφική πολεμική και μάταια αγωνίστηκε ο Ντοστογιέφσκι να το στηρίξει, όπως και στ’ άλλα έργα του, σε κάποιο μεταφυσικό και θρησκευτικό υπόβαθρο» (σελ. 86/87). Ο Ντοστογιέφσκι ζούσε σε μια εποχή στην οποία είχε συσσωρευτεί η δυσαρέσκεια των λαϊκών μαζών και σιγόβραζαν εξελίξεις που θα οδηγούσαν στη μεγάλη έκρηξη του Οκτώβρη του 1917. Ο Ντοστογιέφσκι δεν είχε το υπόβαθρο, τη συγκρότηση να ερμηνεύει σωστά τα πράγματα. Όλο η επίθεσή του απευθυνόταν στο σοσιαλισμό – ή σ ’αυτό που περνούσε για σοσιαλισμό – στον καθολικισμό και τον αστισμό, τα τρία κακά που οδηγούσαν κατά τη γνώμη του το δυτικό κόσμο στο χαμό. Δεν είχε τα εφόδια, ούτε την ψυχική συγκρότηση για να βλέπει τι γινόταν στην πραγματικότητα: οι επαναστατικές ζυμώσεις σε όλη την Ευρώπη μετά τη Γαλλική Επανάσταση παίρνοντας θεωρητικό θεμέλιο με τους Μαρξ-Ένγκελς, καθώς και ένας δημοκρατικός ουμανισμός που αρχίζει να εξαπλώνεται μετά από το Διαφωτισμό του 18ου αιώνα και στη ρωσική αστική τάξη και στους διανοούμενους. ‘Όλα αυτά έρχονταν σε σύγκρουση με την οπισθοδρομική, θρησκευτική-κοινωνική κατάσταση στη Ρωσία προκαλώντας μια κοινωνική κρίση, ιδιαίτερα μετά από την εισβολή του Ναπολέοντα. Τα αντίθετα αυτά ρεύματα δεν μπορούσαν να μην έχουν την αντανάκλασή τους στη ρωσική λογοτεχνία του 19ου αιώνα και δη στο έργο του Ντοστογιέφσκι. Ίσως το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του έργου του να βρίσκεται στο γεγονός ότι πιο έντονα από τους άλλους φανερώνεται η βαθιά αντίθεση ανάμεσα στην καθυστερημένη στασιμότητα της ρωσικής ζωής και τις ανανεωτικές, επαναστατικές ιδέες που έβραζαν στην Ευρώπη. Ουσιαστικά ο Ντοστογιέφσκι έβλεπε τη λύτρωση του πόνου του λαού στη θρησκεία και δη στη λύτρωση με τη σταύρωση του Χριστού. Καμία λογική οργάνωση της κοινωνίας δεν μπορεί να υπάρξει έξω από το Θεό.
Μια σοβιετική κριτική ανάλυση των «Δαιμονισμένων»
Με το έργο του Ντοστογιέφσκι έχουν ασχοληθεί οι πάντες, συντηρητικοί, προοδευτικοί, κομμουνιστές και μη, σε όλο τον κόσμο, σε Δύση και Ανατολή. ‘Όπως θα περιμέναμε, κάτι άλλαξε στην προσέγγιση αυτή μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση στη σοβιετική Ρωσία. Έχει ενδιαφέρον να δούμε την κριτική ανάλυση των «Δαιμονισμένων» που ήδη αναφέραμε, του Φ.Ι.Γέβνιν του 1959, της Ακαδημίας Επιστημών. Δεν είναι δυνατόν να σταθούμε εδώ σε όλο το έργο του Ντοστογιέφσκι. Να πούμε, όμως, ότι ο Μάρκος Αυγέρης στο προαναφερόμενο δοκίμιό του, περνάει εν τάχει, αλλά παρ’ όλο αυτό σε θαυμάσιο ιδεολογικό βάθος, περίπου από όλα τα έργα του μεγάλου δημιουργού. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε τη θαυμάσια μελέτη του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου για τον ψυχικό κόσμο του Ντοστογιέφσκι με τίτλο «Ο μεγάλος αμαρτωλός» και υπότιτλο «Ο Ντοστογιέφσκι και τα τέρατά του» (εκδόσεις «Κέδρος», 1984). Ο Γέβνιν θεωρεί ότι ο Ντοστογιέφσκι είχε ανεβάσει σε επίπεδο γενικής κοσμοθεωρίας τη θρησκευτική κατανόηση της ζωής και ότι «δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η εξέλιξη έφτασε στην ολοκλήρωσή της (με το γράψιμο των «Δαιμονισμένων») την εποχή που ο Ντοστογιέφσκι έμεινε συνέχεια στο εξωτερικό, δηλαδή στα χρόνια 1867-1871. Τότε ήρθε σε στενότερη επαφή, και οξύτερη σύγκρουση, με τον δυτικό-ευρωπαϊκό πολιτισμό παρά στα προηγούμενα ταξίδια του. Τον καταδικάζει τελικά και αμετάκλητα αυτόν τον πολιτισμό, γιατί πιστεύει πως βασίζεται πάνω σε αρχές ποταπές και εγωιστικές, τον αποκαλεί «Κράτος του Αντίχριστου» και υψώνει με πίστη φανατικού το λάβαρο της «ρωσικής, ορθόδοξης ιδέας», που τη θεωρεί βαθύτατα ηθική και ολότελα λαϊκή στη βάση της. Έτσι, στις «διαλυτικές πνοές», όπως τις λέει, που έρχονται από τη Δύση – τον αθεϊσμό και τον σοσιαλισμό – αντιπαρατάσσει την «αστραφτερή μορφή του ορθόδοξου, του αληθινού Χριστού, που είναι γραφτό να σώσει όλο τον δυτικό-ευρωπαϊκό κόσμο». Ο Γέβνιν εξηγεί την οργή του Ντοστογιέφσκι από τον τρόπο με τον οποίο οι ξένες εφημερίδες, ιδιαίτερα οι γερμανικές, χειρίστηκαν την υπόθεση του φόνου του αθώου φοιτητή Ιβάνοφ από τον οπαδό του αναρχικού επαναστάτη Μπακούνιν, Νετσιάεφ, που αναφέραμε παραπάνω.
Ενας Βρετανός δημοσιογράφος, που καταγγέλλει την ισραηλινή κατοχική βία και τη συμμετοχή της χώρας του στα θηριώδη εγκλήματα στη Γάζα, συνελήφθη από την αστυνομία και…
Πολιτικό-κοινωνικό μυθιστόρημα-λίβελος; …
Οι ξένες εφημερίδες ακολούθησαν το παράδειγμα της αντιδραστικής ρωσικής εφημερίδας «Ειδήσεις της Μόσχας» η οποία με αφορμή αυτό το φόνο «ρίχτηκε» σε ολόκληρο το ρωσικό επαναστατικό κίνημα. Ο Ντοστογιέφσκι που ζούσε τότε στο εξωτερικό και παρακολουθούσε την πολιτική στη χώρα του από ξένες εφημερίδες, είχε θυμώσει παρά πολύ με τον δραματοποιημένο τρόπο με τον οποίο αυτές έδιναν τις ειδήσεις από τη Ρωσία «φουσκώνοντας» το ρωσικό επαναστατικό κίνημα που, τάχα, ήταν κοντά στο να γκρεμίσει τα πάντα. Τότε ο Ντοστογιέφσκι πήρε την απόφαση να γράψει τους «Δαίμονες». Γράφει λοιπόν στον Μαϊκόφ: «Συνέλαβα μια πλούσια ιδέα, μιαν απ’ αυτές που συγκινούν αναμφισβήτητα το κοινό. Κάτι σαν το «Έγκλημα ή Τιμωρία», αλλά ακόμα πιο ουσιαστικό, που συνδέεται άμεσα με το σπουδαιότερο από τα επίκαιρα ζητήματα» για να προσθέσει σε ένα άλλο γράμμα στο ίδιο πρόσωπο: «Αυτό που γράφω τώρα, είναι έργο με σκοπιμότητα. Θέλω να εκφραστώ όσο παίρνει πιο θερμά (θα ουρλιάξουν εναντίον μου οι μηδενιστές κι οι δυτικόφιλοι –ο διάολος να τους πάρει!) Θα τα πω όλα, ως την τελευταία λέξη». Αρχικά ο συγγραφέας είχε σκοπό να γράψει ένα μεγάλο μυθιστόρημα που θα το ονόμαζε «Το Συναξάρι του μεγάλου αμαρτωλού» ή «Ο άθεος» που τελικά δεν το έγραψε ποτέ. Η ιδέα του Ντοστογιέφσκι για το τι είναι ο «μεγάλος αμαρτωλός» μας την εξηγεί σε μία από τις σημειώσεις του: «Ένας άνθρωπος με άμεση, απέραντη δύναμη μέσα του, που ζητάει τη γαλήνη, που αναταράζεται μέχρι πόνου, και που, στις ώρες της περιπλάνησης και της αναζήτησης, ρίχνεται με χαρά σε τερατώδη ξεστρατίσματα και πειρασμούς…Σταθεροποιείται τελικά στο Χριστό, μα όλη του η ζωή είναι καταιγίδα και έλλειψη τάξης». Η κεντρική αυτή ιδέα εγκαταλείφτηκε και ο Ντοστογιέφσκι συνέλαβε μια καινούργια ιδέα η οποία πήρε σάρκα και οστά στους «Δαιμονισμένους». Ωστόσο, η βασική αντίθεση στη σκέψη του συγγραφέα έμεινε και αυτή ήταν η γνωστή ντοστογιεφσκική: ορθοδοξία ή αθεϊσμός και σοσιαλισμός; Που ταυτίζεται στη σκέψη του Ντοστογιέφσκι με το δίλημμα: Ρωσία ή Δύση; «Στους «Δαιμονισμένους» όμως οι ορίζοντες στενεύουν» γράφει ο Γεβνίν: «αντί για μια άποψη γενική και πλατύτερη, μια κοσμοθεωρία συνδυασμένη με βαθιά ψυχολογική ανάλυση του ατόμου, έχουμε τώρα μια τοποθέτηση σε επίπεδο κατά κύριο λόγο κοινωνικό-πολιτικό και δημοσιογραφικό». Ενώ ο κεντρικός ήρωας θα έπρεπε να γίνει ο δολοφόνος Νετσιάεφ –στο βιβλίο με τη μορφή του Πιοτρ Βερχοβένσκη- όπως προκύπτει από το τετράδιο με τις σημειώσεις του συγγραφέα. Όμως, γράφοντας αλλάζει και μια άλλη μορφή και γίνεται κεντρικός ήρωας, ο Νικολάϊ Σταυρόγκιν. «Κι αυτός σκοτεινός», σημειώνει ο Ντοστογιέφσκι σε γράμμα του στον Στράχωφ, «κι αυτός κακούργος. Μου φαίνεται όμως πως είναι πρόσωπο τραγικό». Ο ήρωας αυτός παρουσιάζεται ως ο χειρότερος «δαίμονας» του βιβλίου με μέσα του τη σύγκρουση «Ρωσία ή Δύση;» και την πάλη ανάμεσα «στη ρωσική, τη χριστιανική ιδέα και στις αθεϊστικές, δαιμονικές αρχές». Έτσι το κοινωνικό-πολιτικό επίπεδο έχει υπόβαθρο το φιλοσοφικό-θρησκευτικό με το Σταυρόγκιν σαν τον «μεγάλο αμαρτωλό». «Ο Χριστός έχει παραμορφωθεί στη Δύση», επαναλαμβάνει στα γραπτά του ο Ντοστογιέφσκι, «είναι το Κράτος του Αντίχριστου εκεί…Η δύναμη δεν βρίσκεται στην ανάπτυξη της βιομηχανίας, αλλά στην ηθική αναγέννηση…Είναι γραφτό η Ρωσία, η Ορθοδοξία, να συγκρουστεί με τον Αντίχριστο, δηλαδή με το πνεύμα της Δύσης. Εμείς οι Ρώσοι φέρνουμε στον κόσμο την ανανέωση του χαμένου ιδανικού του». Η εσωτερική σύγκρουση του Ντοστογιέφσκι φανερώνεται με σφοδρότητα στο ερώτημα που θέτει ο Σταυρόγκιν στον εαυτό του: «Τι θα γίνει αν κλονιστεί η πίστη κι η ορθοδοξία; Η απάντηση του συγγραφέα ήταν ότι τότε θα αρχίσει η αποσύνθεση. Επισημαίνει ο Γεβνίν: «Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι η Αποκάλυψη αναφέρεται κατ’ επανάληψη στις σελίδες των «Δαιμονισμένων», ιδίως το μέρος της εκείνο για τους «θερμούς», «ψυχρούς» και «χλιαρούς»: Πλησιάζουν οι έσχατοι χρόνοι! Βέβαια ο Ντοστογιέφσκι δε λέει καθαρά κάτι τέτοιο, διαφαίνεται όμως πότε-πότε μια προσδοκία αυτού του είδους». Και ο Ντοστογιέφσκι πάλι σε γράμμα στον Μαϊκώφ του 1870: «Το κύριο πρόβλημα που θα μπει σ’ όλα τα μέρη των «δαιμονισμένων» είναι το ίδιο εκείνο που μ’ έχει κάνει να βασανίζομαι, ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, σ’ όλη μου τη ζωή- η ύπαρξη του Θεού». Μια άλλη χαρακτηριστική για την ψυχοσύνθεσή του φράση (και γι αυτό και για τις κοινωνικές-πολιτικές του διαθέσεις) είναι η εξής: «Αν μου απόδειχναν μαθηματικά πως η αλήθεια βρίσκεται έξω από τον Χριστό, τότε θα προτιμούσα να μείνω με τον Χριστό παρά με την αλήθεια». Δεν είναι τόσο περίεργο το ενδιαφέρον του για τη Γαλλίδα Γεωργία Σάνδη, γιατί και αυτή –παρ’ όλη την επαναστατικότητά της και τη δράση της στο πλευρό των (ουτοπιστικών) προοδευτικών ιδεών της Ευρώπης της εποχής της- διατηρούσε πάντα μια χριστιανική χροιά σε όλο το Είναι της, έστω σαν ηθική διάσταση και ίσως παίζει ρόλο και το κομμάτι σλάβικης ψυχής της τελευταίας, όπως ήδη αναφέραμε. Αντιφατική η ψυχοσύνθεση της Σάνδης, αντιφατική και αυτή του Ντοστογιέφσκι. Το 1854 θα γράφει ο Ντοστογιέφσκι: «Είμαι παιδί του αιώνα μας, παιδί της αμφιβολίας και της απιστίας, και τώρα κι ακόμα παραπέρα (το ξέρω αυτό!), ως τον τάφο. Τι τρομερά βάσανα μου κόστισε και μου κοστίζει η δίψα μου να πιστεύω, που γίνεται τόσο πιο έντονη στην ψυχή μου όσο πιο πολλά αντίθετα επιχειρήματα έχω να αντιτάξω στον ίδιο τον εαυτό μου!» Για τον πεσιμισμό των «Δαιμονισμένων» θα γράφει ο Μαρκώφ το 1879: «Δεν υπάρχουν πουθενά τύποι του αγαθού και ιδέες του καλού που να νικάνε, δε διαφαίνεται ούτε μία απόπειρα του συγγραφέα να βρει και να απεικονίσει κάτι τέτοιο, για να δώσει λίγο θάρρος στην καταθλιμμένη ψυχή του αναγνώστη. Κλαυθμός και τριγμός των οδόντων γεμίζουν την αμαρτωλή κοιλάδα του πόνου, όπου πλανιώνται οι σκοτεινές σκιές των συνωμοτών-δαιμόνων».
…Ή φιλοσοφικό-θρησκευτικό μυθιστόρημα-τραγωδία;
Σύμφωνα με τον Γεβνίν υπάρχει και η φιλοσοφική-θρησκευτική πλευρά στο έργο και δεν είναι μόνο πολιτικός-κοινωνικός λίβελος. Θα δούμε την άποψή του στο επόμενο μέρος, καθώς και τις αναλυτικές απόψεις του Γκέοργκ Λούκατς για το ίδιο έργο.
Συνεχίζεται
Συνεχίζεται
______________________________________________________________________________________________________________
Άννεκε Ιωαννάτου, Διδάκτορας κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης, κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια. Μετέφρασε το «Η εξέγερση του Σπάρτακου» του Ρίγκομπερτ Γκίντερ, καθώς και το «Αντι-Ντίρινγκ» του Φρίντριχ Ενγκελς. Από τον Απρίλη του 1996 ήταν παραγωγός ραδιοφωνικής εκπομπής για το βιβλίο στον «902 Αριστερά στα FM» και από τον Απρίλη του 2007 τηλεοπτικής εκπομπής για το βιβλίο στον ίδιο σταθμό.
