Κείμενα – Μετάφραση ποιημάτων Χρυσάνθη Κακουλίδου //
Φιλόλογος, πρόεδρος της Εταιρίας Γραμμάτων & Τεχνών <Νέος Πνευματικός Κύκλος>, μεταφράστρια Ρωσικής γλώσσας.
Ο Αλεξάντρ Αλεξάντροβιτς Μπλόκ (ρωσικά: Александр Александрович Блок, 28 Νοεμβρίου 1880 – 7 Αυγούστου 1921) υπήρξε ένας από τους πιο χαρισματικούς λυρικούς ποιητές που ανέδειξε η ρωσική γη μετά τον Αλεξάντρ Πούσκιν. Νεωτερικός, ανήσυχος, χαρισματικός και τολμηρός με τις λέξεις, σημάδεψε ανεξίτηλα τη ρωσική ποίηση και τής άνοιξε νέους δρόμους.
Τίτλοι έργων του: Φάμπρικα, 1903/Η πόλη, 1904-1908/Μάσκα από χιόνι/Οι Δώδεκα, 1918, θεωρούμενο ως το σημαντικότερο έργο του.
Στο αφιέρωμα μας δύο ποιήματα του Μπλόκ, το αντιπολεμικό κι επίκαιρο όσο ποτέ «Σκύθες» και το πατριωτικό «Στον κάμπο του Κουλίκοβο».
Ενας Βρετανός δημοσιογράφος, που καταγγέλλει την ισραηλινή κατοχική βία και τη συμμετοχή της χώρας του στα θηριώδη εγκλήματα στη Γάζα, συνελήφθη από την αστυνομία και…
Ο αντιπολεμικός Μπλοκ…
Σκύθες
Εκατομμύρια εσείς. Εμείς άπειρο πλήθος.
Δοκιμάστε να συγκρουσθείτε μαζί μας!
Ναι, Σκύθες είμαστε! Ναι, Ασιάτες είμαστε
Με λοξά κι άπληστα μάτια!
……
Για σας είν’ οι αιώνες, για μας, η μία και μόνη ώρα.
Εμείς σαν υπάκουοι σκλάβοι
κρατούσαμε την ασπίδα ανάμεσα στα δύο
εχθρικά φύλα των Μογγόλων και της Ευρώπης.
……
Αιώνες κι αιώνες το παλιό σας καμίνι χάλκευε
κι έπνιγε το βρόντο της χιονοστιβάδας
κι άγριο παραμύθι ήταν για εσάς η αποτυχία,
η Λισσαβόνα κι η Μεσσήνη.
……
Εσείς εκατοντάδες χρόνια τα βλέμμματα
είχατε στραμμένα στην Ανατολή
μαζεύοντας και λυώνοντας τα μαργαριτάρια μας
και κοροϊδεύοντας υπολογίζατε μόνο
την πρόσφορη ώρα για να γεμίσετε
το στόμα των πυροβόλων.
……
Ναι, ήρθε η ώρα! Χτυπάει τα φτερά η συμφορά
και κάθε μέρα οι προσβολές πληθαίνουν
και θα’ρθει μέρα που δε θα μείνει
ίχνος απ’ τα δικά σας γένη ίσως!
……
Κόσμε παλιέ! Όσο ακόμα δεν έχεις χαθεί
όσο γλυκός σε βασανίζει παιδεμός,
συνετός στάσου σαν τον Οιδίποδα
μπροστά στην σφίγγα με το αρχαίο αίνιγμα.
……
Η Ρωσία είν’ η σφίγγα, που με αγαλλίαση
και θλίψη μέσα στο μαύρο αίμα βουτηγμένη
εσένα κοιτάζει, κοιτάζει, κοιτάζει
με μίσος, και με αγάπη.
……
Ναι, έτσι αξίζει ν’ αγαπάς, όπως το αίμα το δικό μας
ξέρει. Από σας κανείς δεν αγαπά από καιρό.
Ξεχάσατε ότι στον κόσμο υπάρχει αγάπη
που καίει και καταστρέφει!
……
Εμείς όλα τα αγαπάμε- και των αριθμών
την ψυχρή θέρμη και το δώρο των
Θεϊκών οραμάτων.
Για μας όλα είναι κατανοητά και η γαλατική οξεία σκέψη,
κι η σκοτεινή γερμανική ιδιοφυία…
……
Όλα τα θυμόμαστε-την κόλαση
των παρισινών δρόμων, τη βενετσιάνικη δροσιά,
τη μακρινή ευωδιά από τις λεμονιές
και της Κολωνίας τους ομιχλώδεις όγκους.
……
Αγαπάμε της σάρκας τη γεύση και το χρώμα
κι ακόμα την αποπνικτική,
αφόρητη θανατερή οσμή της.
Δικό μας είναι φταίξιμο
αν τρίζει ο σκελετός σας
μες τα βαριά και τρυφερά
μεγάλα χέρια μας.
……
Συνηθίσαμε αρπάζοντας από τα χαλινάρια
τα παιχνιδιάρικα, πρόθυμα άλογα
να τσακίζουμε βαρείς σκελετούς αλόγων
και να καταπνίγουμε
εξεγέρσεις δύστροπων σκλάβων.
……
Ελάτε μαζί μας! Από των πολέμων τη φρίκη
ελάτε στις φιλειρηνικές αγκαλιές μας –όσο δεν είναι αργά-
όσο το παλιό σπαθί είναι μέσα στο θηκάρι-
Σύντροφοι! Θα γίνουμε αδέλφια.
……
Μα κι αν δεν έρθετε-εμείς δεν έχουμε
να χάσουμε τίποτα.
Εσάς αιώνες κι αιώνες θα καταριούνται
οι επόμενες άρρωστες γενιές.
……
Βαθιά στους αγριότοπους και τα δάση
θα υποχωρήσουμε μπροστά στην όμορφη Ευρώπη
αποστρέφοντας από εσάς την ασιάτικη μούρη μας!
……
Πηγαίνετε όλοι, πηγαίνετε στα Ουράλια!
Εμείς καθορίζουμε τον τόπο για την μάχη
των ατσάλινων μηχανών
ενάντια στην άγρια μογγολική ορδή
εκεί που ανασαίνει η ολοκλήρωση.
……
Όμως εμείς οι ίδιοι-από εδώ κι εμπρός
δε θα’ μαστε για σας ασπίδα.
Στη μάχη δε θα μπούμε πιά.
Θα βλέπουμε μονάχα με τα σχιστά μάτια μας
πως βράζει η θανατερή μάχη.
……
Δεν θα κουνήσουμε όταν ο άγριος Ούννος
θα ψάχνει στις τσέπες των πτωμάτων,
θα καίει τις πόλεις, στις εκκλησίες μέσα
θα οδηγεί τα κοπάδια των αλόγων
και θα ψήνει τη σάρκα λευκών αδελφών.
……
Κόσμε ,παλιέ, για τελευταία φορά
σε προσκαλούμε
σε φιλικό τραπέζι γιορτινό
για προκοπή κι ειρήνη.
Για τελευταία φορά
σε φωτεινό τραπέζι αδελφικό
σας προσκαλεί η λύρα των βαρβάρων. (1918).
(Απόδοση από τα Ρωσικά: Χρυσάνθη Κακουλίδου)
Σημειώσεις.
Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς με το όνομα Σκύθες αναφέρονται σε ένα σύνολο νομαδικών φυλών που έρχονταν σε επαφή μαζί τους και ζούσαν στην Κεντρική Ασία και στα βόρια παράλια της Μαύρης θάλασσας. Ήταν ιππείς και θεωρούνταν ο λαός καταγωγής των θρυλικών Αμαζώνων.
Το ποίημα «Σκύθες» του Αλεξάντρ Μπλόκ αρχίζει με τον εθνολογικό προσδιορισμό των Ρώσων: «Ναι, Σκύθες είμαστε/Ναι, Ασιάτες είμαστε». Απευθύνεται σ’ ένα τεράστιο αριθμό αποδεκτών. Προφανώς σε ολόκληρο τον Ευρωπαϊκό κόσμο: «Εκατομμύρια εσείς /εμείς ανυπολόγιστο πλήθος,/πλήθος αμέτρητο./Για δοκιμάστε ν’ αναμετρηθείτε /μαζί μας…».
Παράλληλα προτρέπει την Ευρώπη να αναλογιστεί το ρόλο της Ρωσίας , που παρουσιάζεται ως δύναμη εποπτεύουσα την ιστορία Ευρώπης και βαρβάρων σαν ένα είδος συνόρου που χωρίζει τη Δύση από την Ανατολή. «Εμείς κρατούσαμε την ασπίδα/ανάμεσα στα δύο εχθρικά φύλα/των Μογγόλων και της Ευρώπης».
Για το λόγο αυτό θεωρεί ότι η Ρωσία αξίζει ν’ αντιμετωπίζεται με σεβασμό. Η εχθρότητα , προειδοποιεί, μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες. Κατηγορεί την Ευρώπη ότι για εκατοντάδες χρόνια εποφθαλμιούσε τον πλούτο της Ρωσίας και τον λεηλατούσε… Όμως τώρα, μετά από όσα φριχτά συνέβησαν ήρθε η ώρα για διαπραγματεύσεις και ειρήνη.
Ο Μπλόκ δεν παραλείπει να υπενθυμίσει ότι η Ρωσία αναγνωρίζει την Ευρώπη ως κουλτούρα και τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας κάνοντας εκτενή αναφορά στο Ευρωπαϊκό τοπίο. Από την άλλη πλευρά όμως δηλώνει ότι αν η Ευρώπη αγνοήσει το κάλεσμα της Ρωσίας για ειρήνη και συνεργασία, η Ρωσία μπορεί να γυρίσει την πλάτη της ανά πάσα στιγμή.
Πρόκειται για ποίημα αντιπολεμικό. Κυριαρχούν τα πατριωτικά και ιστορικά θέματα, προβάλλεται η θέση για λύση όλων των προβλημάτων με τρόπο ειρηνικό αλλά τονίζεται και το γεγονός ότι αν χρειαστεί η Ρωσία μπορεί να γίνει ένας επικίνδυνος αντίπαλος.
Το ποίημα είναι γραμμένο τον Ιανουάριο του 1918, στην Αγία Πετρούπολη. Είναι το τελευταίο που έγραψε ο Μπλόκ. Η Επανάσταση ήταν σε εξέλιξη όπως και η επέμβαση των Ευρωπαίων συμμάχων για την καταστολή της. Οι λογοτεχνικοί κριτικοί τοποθετούσαν αυτό το ποίημα στο ίδιο επίπεδο με το ποίημα του Αλεξάντρ Πούτιν <Οι Συκοφάντες της Ρωσίας>.
Ο ένθερμος πατριώτης Μπλόκ…
Στον κάμπο του Κουλίκοβο
Πλατύ ποτάμι. Κυλάει αργά με θλίψη
Βαριεστημένα τις όχθες του ποτίζει
Άγονη λάσπη στους γκρεμούς.
Πιο πάνω, στα πλατώματα
πλήττουν οι θημωνιές στη στέπα.
…
Αχ, Ρωσία! Γυναίκα μου!
Με τι πόνο διατρέξαμε τη μακριά πορεία,
που σαν βέλος τατάρικο- με βούληση παλιά-
μας έσκισε το στήθος. Πορεία στη στέπα.
Πορεία μέσα σε θλίψη αχανή
-τη δική σου θλίψη Ρωσία!
…
Δε φοβάμαι τα σκοτάδια
-της νύχτας και των ξένων τόπων-
Ας είναι νύχτα. Καλπάζοντας θα φτάσουμε.
…
Με τις φωτιές μας θα φωτίσουμε της στέπας τα μάκρη.
Μέσα στους καπνούς της λάμπει το Άγιο λάβαρο
Μα και του Χάν το ατσάλινο σπαθί…
Μάχη αιώνια! Γαλήνη μόνο στα όνειρα μας
μέσα στο αίμα και τη σκόνη.
…
Πετάει, πετάει το άτι της στέπας,
τσακίζει τις φτέρες με τις οπλές…
Τέλος δεν έχει! Βέρτσια και βέρτσια,
Γκρεμοί… Στάσου! Μάτωσε η δύση!
…
Το αίμα ρυάκι κυλά απ’ την καρδιά
Κλάψε , κλάψε , καρδιά μου…
Δεν υπάρχει γαλήνη! Αίμα στάζει.
Το άτι της στέπας καλπάζει! (1908).
(Απόδοση από τα Ρωσικά: Χρυσάνθη Κακουλίδου)
Σημειώσεις.
Το Κουλίκοβο είναι μία μικρή πεδιάδα κοντά στον ποταμό Ντόν. Η μάχη του Κουλίκοβο πραγματοποιήθηκε μεταξύ των Ταταρομογγόλων (την Χρυσή Ορδή) και των Ρώσων στις 8 Σεπτεμβρίου 1380 μ. Χ.
Η Ρωσία ήδη από τις αρχές του 13ου αιώνα ήταν υπόδουλη στους Ταταρομογγόλους της Χρυσής Ορδής του Μπατού-Χάν, εγγονού του Τζένγκις-Χαν και έκτοτε παρέμενε διαιρεμένη σε φεουδαλικά μορφώματα φόρου υποτελή στους Μογγόλους. Ο Μπατού-Χαν είχε εισβάλλει με 200.000 πολεμιστές από τα Ανατολικά και υπέταξε τα περισσότερα ρωσικά πριγκιπάτα με αποκορύφωμα την κατάληψη του Κιέβου, συμβολικής πρωτεύουσας μεταξύ των Ρώς.
Η μάχη του Κουλίκοβο είναι ένα από τα γεγονότα που αποκαλούνται κομβικά στην παγκόσμια ιστορία καθώς σηματοδοτεί τη μορφοποίηση της Ρωσίας ως ενιαίας πολιτικής οντότητας, που ωστόσο χρειάστηκε περίπου έναν αιώνα ακόμη για να ολοκληρωθεί.
Στη μάχη του Κουλίκοβο από τη μία πλευρά παρατάχθηκε ο πρίγκιπας Ντιμίτρι του Δουκάτου της Μόσχας με τους συμμάχους του, ενώ από την άλλη βρισκόταν ο Μαμάϊ-Χαν , ένας εκ των διεκδικητών της ηγεμονίας των Ταταρομογγόλων.
Η παράξενη αγάπη του Μπλόκ για την πατρίδα του φαίνεται σ’ όλη της την πληρότητα στο ποίημα <Ο κάμπος του Κουλίκοβο> γραμμένο το 1908 όπου ο ποιητής γιορτάζει τη νίκη των Ρώσων ενάντια στους Μογγόλους. Ο Μπλόκ μετέχει νοερά στη νικηφόρα μα τραγική πορεία της Ρωσίας εκφράζοντας μελαγχολία και θλίψη για τη μοίρα της πατρίδας.
(Απόσπασμα από την μελέτη μου για τον Αλεξάντρ Μπλόκ).
